Pierwsze Chełmskie Zaduszki Literackie odbyły się 5 listopada br. w sali audiowizualnej Biblioteki Pedagogicznej w Chełmie. Ten pełen zadumy i refleksji wtorkowy wieczór wypełniały wiersze i fragmenty prozy twórców w różny sposób związanych z ziemią chełmską, a których nie ma już wśród nas. W tym roku organizatorzy postanowili przybliżyć twórczość i sylwetki ośmiu literatów.
W każdej niemalże rozmowie pada stwierdzenie – jak ten czas szybko biegnie. Nie tak dawno przecież, na antenie Radia Bon Ton, prawie codziennie, słuchaliśmy głosu wszechstronnego i najaktywniejszego chełmskiego pisarza ostatniej dekady – Arkadiusza Sanna (1959-2016; właściwe nazwisko Gałązka), prozaika i poety, nowelisty i bajkopisarza, członka Chełmskiej Grupy Literackiej „Lubelska 36” i członka lubelskiego oddziału Związku Literatów Polskich, laureata chełmskiej Nagrody KAJ-a w kategorii Twórczość Literacka i Artystyczna za 2011 r. Jakby wczoraj, w trakcie licznych wieczorów poetyckich, recytował, jakże chętnie, wiersze innych poetów. W legendarnym, białym swetrze, zawsze uśmiechnięty i gotowy do rozmów na przeróżne tematy.
Brakuje nam ciepłych listów Bronisławy Fastowiec (1937-2014) – poetki z Kamienia, pełnych rozmyślań nad przemijaniem, które „jednocześnie stanowiły obronę przed samotnością i bezradnością wobec niełatwego życia. Najczęściej były poszukiwaniem przyjaźni lub prośbą o poradę duchową i wsparcie w trudnych chwilach”. Jednak najważniejszą formą komunikowania się z odbiorcą, i co najważniejsze, z tym anonimowym, był głos poetyckiej refleksji-wypowiedzi zdefiniowany wierszem. I choć, jako poetka, debiutowała dość późno, jej twórczość została doceniona przyjęciem do Związku Literatów Polskich i Nagrodą KAJ-a w kategorii Twórczość Literacka i Artystyczna za 2009 r.
W ostatnich latach swojego życia stałym bywalcem chełmskich spotkań kulturalno-literackich był warszawiak (chełmianin z urodzenia) – Jerzy Tuszewski (1931-2016) – dziennikarz, reżyser radiowy i teatralny, scenarzysta filmów dokumentalnych, laureat Złotego Mikrofonu – nagrody Polskiego Radia za wybitne osiągnięcia twórcze dla radia publicznego (w Programie 2 Polskiego Radia prowadził Studio Form Dokumentalnych), członek Chełmskiej Grupy Literackiej „Lubelska 36”.
Mimo sędziwego wieku odbywał spotkania m.in. w Monachium, Paryżu, Londynie, a potem zaglądał do Chełma, także do wydawnictwa TAWA, gdzie planowaliśmy wydanie jego wspomnień Mikrofon – moja globalna wioska. Pozostały plany, fragmenty wspomnień, a Pan Jerzy spoczął w rodzinnym grobowcu na cmentarzu komunalnym w Chełmie przy ul. Lwowskiej, kilkadziesiąt metrów w linii prostej od miejsca, w którym snuliśmy wydawnicze plany.
Jeszcze częściej progi naszej oficyny wydawniczej przekraczał w drodze z Lublina do Rybiego k. Rejowca – Marian Janusz Kawałko (1947-2017) – krytyk literacki, publicysta, doktor nauk humanistycznych w zakresie historii nowożytnej, nieodżałowany regionalista i samorządowiec, a nade wszystko znakomity poeta. Laureat wielu prestiżowych konkursów literackich. Od lat łączyło nas wspólne jurorowanie w Ogólnopolskim Konkursie Poetyckim im. W. Iwaniuka. Dla wielu początkujących poetów służył radą, był mistrzem wiersza klasycznego.
„Spośród uznanych współczesnych lubelskich poetów sięgał chyba najczęściej po wiersz metryczny. Odważnie w swoich utworach toczył spory na płaszczyźnie filozoficznej ze Zbigniewem Herbertem, którego uznawał za najwybitniejszego, szczególnie w wymiarze duchowym, współczesnego poetę klasycznego. W wielu utworach Kawałki, tak jak u Herberta, pojawia się problematyka niepokoju religijnego, a wraz z nią wielość metafizycznych pytań dotyczących przyczyny, kresu czy samej istoty bytu”. Od 2018 roku, władze miasta Rejowiec wspólnie z wydawnictwem TAWA organizują w Rejowcu konkurs poetycki jego imienia o statuetkę „Białego Kruka”.
Nie ma już wśród nas wieloletniej nauczycielki, bibliotekarki i poetki – Lucyny Lipińskiej (1935-2014), która jak wspominana wcześniej Bronisława Fastowiec, przygodę pisarską rozpoczęła również w wieku dojrzałym. Była rodowitą pawłowianką, członkinią Stowarzyszenia Przyjaciół Pawłowa. Współpracowała z gazetą regionalną „Głos Pawłowa” i z pasją poszukiwała śladów na ziemi chełmskiej aktywności twórczej nauczycieli. Pamięć o autorce czterech tomików wierszy kultywuje Stowarzyszenie Przyjaciół Pawłowa i Gimnazjum Publiczne im. Jana Pawła II w Rejowcu Fabrycznym, którzy corocznie ogłaszają konkurs recytatorski jej imienia.
W październiku br. minęło już 6 lat od śmierci Mariusza Kargula (1976-2013) – poety, prozaika, dziennikarza, animatora kultury Lubelszczyzny, którego łączyły bliskie, koleżeńskie więzi z chełmskimi literatami. Chełmianie aktywnie uczestniczyli w inspirowanych przez niego działaniach literackich (m.in. konkursach i festiwalach: „O sonecianą skibkę”, „Ja Cię kocham, a Ty pisz”, „Festiwal Sztuk Krasnych”, „Pickwik Literacki”, „Czarne Inspiracje”. Krasnostawianin bywał także z rewizytą w Chełmie. Pamiętam, jak na jednej z chełmskich Nocy Kultury dyskretnie zdradził, że marzy mu się nocna impreza poetycka w jego rodzinnym mieście. Te marzenia się spełniły i w 2019 r., już po raz piąty, w Widniówce, gm. Krasnystaw, literaci Lubelszczyzny spotkali się na Krasnostawskiej Nocy Poetów, wspominając przy okazji pomysłodawcę, przedwcześnie zmarłego autora proroczego zbioru wierszy Niewczesny pogrzeb wierszoroba.
Literackie związki z Chełmem miał przed laty twórca z Izbicy – Edward Franciszek Cimek (1934-2015) – poeta, nauczyciel, społecznik; w latach 1973-1974 pełnił nawet funkcję naczelnika gm. Izbica, po czym na stałe wrócił do pracy nauczycielskiej. Początkowo należał do krasnostawskiej grupy literackiej „Słowo”, później związał się z chełmską grupą literacką „Pryzmaty”, by ponownie wrócić do Krasnegostawu i uczestniczyć w tworzeniu Grupy Literackiej A4. Jest autorem około 20 publikacji książkowych, w tym kilkunastu zbiorów wierszy.
Najpóźniej z grona prezentowanych ośmiu literatów odszedł Adam Kędzierawski (1935-2019) – wieloletni nauczyciel, regionalista, miłośnik filozofii i aforysta. Współpracował z „Głosem Pawłowa”, a jego regionalnym konikiem była historia oświaty na ziemi chełmskiej. Interesował się filozofią i na jej płaszczyźnie poszukiwał odpowiedzi na pytania natury egzystencjalnej. Z pasją tworzył sentencje, szukał zwięzłości wypowiedzi, najlepiej jednozdaniowej z zaskakującą i błyskotliwą puentą. Jego złote myśli regularnie były publikowane we wspomnianym „Głosie Pawłowa”.
W pierwszej części wieczoru, przy zapalonych świecach, w nastrojowej, kameralnej atmosferze utwory czytali: Bronisławy Fastowiec – Ewa Wojtas (BP) i Anna Kula (BP), Lucyny Lipińskiej – Barbara Oleszczuk (kier. BP) i Danuta Kurczewicz (ChGL), Edwarda Franciszka Cimka – Małgorzata Lachowska (w/z dyr.BP) i Elżbieta Szewczyk (kier. BP), Mariusza Kargula – Iwona Chudoba (prezes ChGL) i Anna Barszczewska (SP nr 5), Mariana Janusza Kawałki – Joanna Sochal (BP) i Waldemar Taurogiński (ChGL), Arkadiusza Sanna – Maria Zaremba (ChGL) i Robert Gałan (ChGL, BP), Jerzego Tuszewskiego – Teresa Pyc (ChGL) i Adama Kędzierawskiego – Dorota Leszcz (BP).
W drugiej części Zaduszek swoje refleksyjne wiersze zaprezentowali członkowie Chełmskiej Grupy Literackiej „Lubelska 36” i Marzena Mariola Podkościelna z Olchowca. Całość poetycko i muzycznie wzbogacił chełmski bard Marek Miszczuk.
Kolejna chełmska Książnica staje się miejscem ciekawych działań literackich. Za jej przychylność należą się słowa podziękowania, a pomysłodawcy – Robertowi Gałanowi – szczere gratulacje.
Waldemar Taurogiński
