To największy zakład przemysłowy w mieście. Cementownia „Chełm”, wchodząca w skład CEMEX Polska – producenta wysokiej jakości cementów i lidera rozwiązań w zakresie wykorzystywania paliw alternatywnych, w grudniu obchodzi jubileusz. Dokładnie 60 lat temu ruszyła produkcja w pierwszym zakładzie na Ziemi Chełmskiej, a 4 grudnia 1960 roku miało miejsce uroczyste otwarcie Cementowni „Chełm I”.
Polska należy do nielicznych krajów, które jako pierwsze na świecie rozpoczęły w skali przemysłowej produkcję cementu. Pierwszą fabrykę w kraju, a zarazem piątą na świecie, uruchomiono już w 1857 roku w Grodźcu koło Będzina. Budowa Cementowni „Chełm” rozpoczęła się znacznie później, w 1956 roku – był to trzeci zakład powstały po II wojnie światowej. Pierwsze próby nowoczesnego wykorzystywania chełmskich pokładów kredy podjęto jednak znacznie wcześniej, bo już pod koniec XIX wieku, kiedy to przedsiębiorca z Nowej Aleksandrii (Puław) – inż. Jan Albrycht – powziął zamiar wybudowania cementowni właśnie w Chełmie.
Na drodze stanął mu wówczas Gustaw Smorczewski, właściciel folwarku Antonin obejmującego Górę Kredową, który odmówił sprzedaży gruntów pod budowę. Zastrzeżenia co do inwestycji miały również władze prawosławne, obawiające się usytuowania zakładu w pobliżu Chełmskiej Góry. Sam Smorczewski wykorzystywał natomiast pokłady kredy, prowadząc niewielką kopalnię „Antonin”.
Po uruchomieniu pierwszej cementowni na Lubelszczyźnie, „Firley”, w 1926 roku powrócono do zamiaru utworzenia takowej na terenie Chełma (na potrzeby produkcji cementowni „Firley” w Rejowcu rozpoczęła się eksploatacja złóż kredy w Chełmie). Ostatecznie jednak cementownia doczekała się budowy dopiero po wojnie, która na wiele lat zahamowała rozwój przemysłu w Polsce.
Chełm kredą stoi
Podstawą wydanej 16 października 1956 roku decyzji o budowie były kompleksowe badania pokładów kredy, które potwierdziły olbrzymią zasobność surowca. Przebadano wówczas 130 ha i obliczono, że złoża obejmują ponad 100 milionów ton z pokładami grubości do 800 m. Taka ilość kredy pozwalała na blisko 70 lat produkcji cementu! 30 marca 1960 roku rozpoczęto więc eksploatację.
Tak zrodziła się Cementownia „Chełm I”, której uroczyste otwarcie miało miejsce 4 grudnia 1960 roku. Zakład składał się z sześciu pieców obrotowych, a w 1966 roku rozbudowany został o kolejne dwa. Obejmował powierzchnię 29 ha i był w stanie wyprodukować 1,2 mln ton cementu w ciągu jednego roku. Pracował w oparciu o „metodę mokrą” według projektu F.L. Smidtha z Danii.
Bogate pokłady kredy i siła ludzkich rąk doprowadziły do powstania w 1970 roku Cementowni „Chełm II”, pracującej również „metodą mokrą”, złożonej z czterech pieców obrotowych i zdolnej do takiej samej rocznej produkcji jak „Chełm I”. Na potrzeby cementowni powstała również olbrzymia kopalnia odkrywkowa (jedna z największych w Europie, która w 1980 roku obejmowała 418 ha).
Na początku lat sześćdziesiątych chełmski zakład połączył się z dawną cementownią „Firley” w Rejowcu, co dało początek Lubelskim Zakładom Przemysłu Cementowego w Chełmie. Te z kolei, 1 października 1971 roku, przekształcone zostały w Kombinat Cementowy „Chełm”.
Miasto i cementownia rosną w siłę
Pierwsza połowa lat siedemdziesiątych to intensywna polityka inwestycyjna, a wraz z postępem technicznym i technologicznym szedł rozwój lokalny. Olbrzymia firma z siedzibą w Chełmie, złożona z dwóch producentów cementu, zatrudniała ponad 4 tysiące ludzi! Na potrzeby kombinatu powstały więc w mieście nowe osiedla mieszkaniowe, placówki kulturalne i sportowe, a także szkoła zawodowa, która miała za zadanie kształcić przyszłych pracowników zakładu (dzisiejszy Zespół Szkół Energetycznych i Transportowych im. ks. Stanisława Staszica, wciąż potocznie zwany „Cementówką”).
Zakład rósł, a wraz z nim całe miasto. Kombinat stał się nawet atrakcją turystyczną Chełma, obsługiwaną przez przewodników zakładowych PTTK.
Chełm III – unikat na skalę światową
Jeszcze pod koniec lat osiemdziesiątych podjęto decyzję o modernizacji zakładu w zakresie zmiany technologii produkcji klinkieru z „metody mokrej” na „suchą”. Efektem czego było opracowanie przez Biuro projektów „Biprocemwap” S.A. w Krakowie projektu na budowę w Chełmie dwóch linii technologicznych wytwarzania klinkieru „metodą suchą”, mających zastąpić dwanaście pracujących „metodą mokrą”.
Początek lat dziewięćdziesiątych to z kolei czas wielkich zmian. W 1990 roku przystąpiono do budowy nowoczesnej Cementowni „Chełm III” (wmurowany został akt erekcyjny pod budowę pierwszego pieca obrotowego). Rok później wyłączono z eksploatacji „Chełm I” i przystąpiono do modernizacji „Chełm II”. Budowa trzeciego zakładu została jednak na jakiś czas wstrzymana z powodu trudnej sytuacji ekonomicznej, podyktowanej czynnikami z zewnątrz.
29 czerwca 1991 roku, na wniosek Rady Pracowniczej i związków zawodowych Cementowni w Rejowcu, Minister Przemysłu i Handlu dokonał podziału Kombinatu Cementowego „Chełm” na dwa samodzielne przedsiębiorstwa: Cementownię „Chełm” w Chełmie i Cementownię „Rejowiec” w Rejowcu Fabrycznym.
W 1996 roku chełmski zakład został przekształcony w spółkę skarbu państwa, która zaraz przyciągnęła do siebie zagraniczny kapitał. Do grona udziałowców dołączył Atlas Neeif Holdings, który już rok później był inwestorem większościowym oraz strategicznym. To dzięki niemu wznowiona została budowa nowej linii produkcji klinkieru – „Chełm III”. W 1997 r. udziałowcem została również brytyjska firma The Rugby Group PLC.
9 września 1999 roku miało miejsce uroczyste otwarcie zakładu „Chełm III”. Pierwotny projekt budowy dwóch pieców obrotowych, działu przygotowania surowców, młynowni węgla został zweryfikowany i zmieniony. Warta 200 tysięcy marek inwestycja została ograniczona do jednego pieca o wydajności 4 tysięcy ton cementu na dobę, działu przygotowania surowców oraz modernizacji istniejącej młynowni węgla na potrzeby „Chełma III”. Istotą inwestycji była jednoczesna poprawa parametrów ekologicznych i ekonomicznych produkcji klinkieru.
Zadanie to było szczególnie trudne, ponieważ surowce do produkcji klinkieru są wilgotne, co zwykle prowadzi do decyzji o budowie instalacji „półmokrych” lub „półsuchych”. W tym przypadku, chcąc maksymalnie zaoszczędzić na kosztach eksploatacyjnych, zdecydowano się na „metodę suchą”, co było unikatem na skalę światową. Dzięki temu jednak poprawa wskaźników emisji zanieczyszczeń do środowiska jest bardzo wyraźna. „Chełm III” to instalacja energooszczędna i niezakłócająca środowiska naturalnego, o niskiej materiałochłonności i wysokiej wydajności pracy, sterowana i zarządzana przy pomocy nowoczesnych systemów komputerowych.
W obliczu tych innowacji, kilka miesięcy później, przystąpiono do wyłączenia zakładu „Chełm II”. Głównym udziałowcem cementowni stała się natomiast Grupa RMC. Rok 2000 to też skreślenie zakładu z listy 80 największych trucicieli. Z kolei od 2001-2005 zakład rokrocznie zdobywał certyfikat „Firmy Przyjaznej Środowisku”. W 2005 roku RMC, a wraz z nim chełmską cementownię, przejął koncern CEMEX – czołowy globalny producent i sprzedawca cementu.
Wielkie wyburzanie
Po wyłączeniu z produkcji „Chełm II”, w sierpniu 2013 roku ruszył proces demontaż obiektów zakładu. Kompleksowy projekt wyburzeń objął budynki oraz budowle zabudowane i wykorzystywane podczas eksploatacji linii technologicznych pieców klinkierowych. Likwidacji poddane zostały m.in. baseny szlamu, piece obrotowe metody mokrej i kominy. Wyburzenie tych ostatnich to kolejny historyczny, a zarazem spektakularny, moment chełmskiej cementowni. 19 lutego 2014 roku ważący około 1400 ton i liczący 82 m wysokości pierwszy komin runął na ziemię. Do wysadzenia go użyto 11 kg materiałów wybuchowych.
CEMEX stawia na zielone
Dziś CEMEX, w skład którego wchodzi Cementownia „Chełm”, stawia na strategię zrównoważonego rozwoju oraz ochrony klimatu. Istotą jest ograniczanie emisji zanieczyszczeń oraz racjonalne gospodarowanie zasobami naturalnymi, produkcja zaś oparta jest na Odnawialnych Źródłach Energii. (opr. pc; fot. Cemex)
