W Lasach Sobiborskich kryje się prawdziwy skarb. To niezwykle rzadka sowa. Zobaczenie czy zrobienie zdjęcia puszczyka mszarnego jest celem wielu wypraw, z których większość i tak jest skazana na niepowodzenie. Dzisiaj, dzięki Fundacji Dla Przyrody oraz Nadleśnictwu Sobibór, rodzinne życie tych pięknych i tajemniczych ptaków można śledzić na żywo w internecie.
Puszczyk mszarny (Strix nebulosa) to ptak ze strefy borealnej, którego najbliższe stałe lęgowiska znajdują się na pograniczu Polski, Białorusi i Ukrainy. Ta niezwykle rzadka i piękna sowa, ustępująca wielkością tylko puchaczowi, w Polsce na stałe pojawiła się 12 lat temu, a przynajmniej wtedy po raz pierwszy ją zauważono. Ornitolodzy zaobserwowali kilka par w 2010 roku – wszystkie w lasach w okolicy Sobiboru i Włodawy. Dziś puszczyka mszarnego można spotkać w Puszczy Białowieskiej, Poleskim i Biebrzańskim Parkach Narodowych oraz naszych Lasach Sobiborskich.
Wszędzie jest objęty ochroną ścisłą na mocy rozporządzenia ministra środowiska w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt. Oznacza to, iż bezwzględnym zakazem objęte jest m. in. niszczenie jego jaj, gniazd i siedlisk, chwytanie osobników, a także płoszenie i niepokojenie tych zwierząt oraz, co bardzo istotne, także ich fotografowanie. Na wykonanie którejkolwiek z poniższych czynności potrzebna jest zgoda wydawana przez Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska w Lublinie.
Miejsca gniazdowania tego gatunku naukowcy, przyrodnicy oraz leśnicy utrzymują w największej tajemnicy. W celu popularyzacji biologii rozrodu tego ptaka, w maju 2022 roku RDOŚ wydało zgodę na projekt polegający na stałym monitorowaniu jednej rodziny tych ptaków i przekazywaniu transmisji online w internecie. – Dzięki temu każdy może podglądać, co dzieje się w gnieździe umieszczonym na sośnie gdzieś w okolicach Sobiboru. – Jest to pierwsza w Polsce transmisja na żywo z gniazda tego północnego gatunku – mówi Michał Stepuch z lubelskiej Fundacji Dla Przyrody.
– Obserwowany lęg zlokalizowany jest na terenie nadleśnictwa Sobibór na Polesiu. Kamera została umieszczona na innym drzewie, niż to na którym znajduje się gniazdo, więc nie ma mowy o przeszkadzaniu czy ingerowaniu w życie tej rodziny puszczyków mszarnych. Celem przekazu jest lepsze poznanie biologii i ekologii tego gatunku, który w Polsce gniazduje wyłącznie na Lubelszczyźnie. Istotnym elementem jest również popularyzacja wiedzy przyrodniczej oraz zwrócenie uwagi społeczeństwa na rzadkie i zagrożone gatunki zwierząt – dodaje Stepuch. Obserwowane przez nas gniazdo zostało zbudowane na sośnie najprawdopodobniej przez myszołowa zwyczajnego.
W poprzednim sezonie lęgowym gniazdo nie było zasiedlone przez ptaki. W kwietniu 2022 roku zespół Fundacji Dla Przyrody zaobserwował w tym miejscu wysiadującą jaja samicę puszczyka mszarnego. W dniu 11 maja 2022 w gnieździe znajdowały się najprawdopodobniej dwa kilkudniowe pisklęta. W dniu 17 maja 2022 odbył się montaż kamery. Na tym etapie okresu pisklęcego samica jeszcze pilnuje i ogrzewa głośno żebrzące o pokarm potomstwo. Głównym zadaniem samca jest polowanie na ofiary (przede wszystkim małe ssaki) w obrębie rewiru i dostarczanie ich do gniazda. Samica na krótkie okresy zaczyna wylatywać z gniazda, np. aby zrzucić wypluwkę lub włączyć się w pomoc samcowi przy zdobywaniu pożywienia – tłumaczy.
Monitorowanie życia rodzinnego puszczyków nie byłoby możliwe, gdyby nie współpraca z Nadleśnictwem Sobibór, które m.in. poprzez takie inicjatywy stara się nie tylko promować te tereny, ale też pokazywać, że działania leśników idą w zgodzie z przyrody. – Jako nadleśnictwo dopilnowaliśmy, aby przedsięwzięcie było zorganizowane zgodnie z literą prawa – mówi nadleśniczy Dariusz Filipczak. -Zezwoliliśmy fundacji na montaż całej instalacji na drzewach.
Dodatkowo konsultowaliśmy sprawę zezwoleń z Regionalną Dyrekcją Ochrony Środowiska w Lublinie, ponieważ puszczyk mszarny jest gatunkiem, w stosunku do którego zabronione jest m.in. fotografowanie, filmowanie lub obserwacje mogące powodować umyślne płoszenie lub niepokojenie. Transmisja na żywo z gniazda jest doskonałym pomysłem, ale trzeba pamiętać o ustawie o ochronie przyrody oraz rozporządzeniu Ministra Środowiska w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt, które obligują nas wszystkich do przestrzegania zawierających się w nich przepisów. W Lasach Państwowych gospodarka leśna dostosowywana jest do potrzeb występujących w nich chronionych gatunków zwierząt.
W przypadku odnalezienia przez leśników czy ornitologów nowych stanowisk ptaków chronionych strefowo tzn. wymagających ustalenia stref ochrony ostoi, miejsc rozrodu lub regularnego przebywania, gospodarka leśna jest w tych miejscach czasowo wstrzymywana w celu ograniczenia możliwego niekorzystnego wpływu na gatunki chronione. W przypadku prowadzania prac w lesie, terenowa służba leśna nie zwraca uwagi tylko na gatunki chronione strefowo. Obligatoryjnie wykonywane są przeglądy powierzchni, na których planowane są prace związane z wycinaniem drzew i krzewów. Leśnicy przeprowadzają wizje terenowe, aby zminimalizować wpływ gospodarki leśnej na lęgi ptaków. Oznaczane są wówczas drzewa z gniazdami, dziuplami oraz mogące stanowić miejsce lęgu, muszą one pozostać na gruncie.
W przypadku naszego nadleśnictwa obfitującego w gatunki chronione, prowadzenie gospodarki leśnej jest nie tylko dostosowane do ochrony ptaków, ale także stanowisk wielu chronionych roślin oraz zwierząt np. żółwia błotnego. Na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat, obserwacje pracowników z długoletnim stażem wskazują na właściwe gospodarowanie lasami w zarządzie Nadleśnictwa Sobibór. Wykonywane przez nadleśnictwo zręby, w celu pozyskania surowca i odnowienia lasu, stanowią otwarte powierzchnie, które wykorzystywane są przez ptaki drapieżne jako miejsce żerowania. Wspomniane drapieżniki chętnie wybierają drzewostany przyległe do zrębów, jako miejsca zakładania gniazd, w których wychowują potomstwo.
Gniazda takie wykonane przez myszołowy, jastrzębie itp. zasiedlane są później przez puszczyka mszarnego, który sam sobie miejsca lęgowego nie buduje. Dzięki ptakom drapieżnym sieć gniazd jest bogata. W Nadleśnictwie Sobibór w ostatnich latach obserwowana jest duża presja turystów i pasjonatów, związana z chęcią uwiecznienia puszczyka mszarnego na fotografii. Ptak ten występuje praktycznie tylko na terenie Nadleśnictwa Sobibór, a my jako zarządcy terenu nadleśnictwa, zobligowani jesteśmy do zadbania o spokój chronionych gatunków ptaków w sezonie lęgowym. Dzięki wzmożonym patrolom i monitoringowi leśnemu, straż leśna kontroluje wzmożony ruch turystyczny na tym terenie – dodaje Filipczak.
Umieszczona kamera na żywo posiada duży zoom optyczny oraz jest obrotowa dzięki czemu, cały teren wokół gniazda można obserwować zdalnie, co ułatwi straży leśnej regulację wzmożonego ruchu ornitologicznego na tym terenie – dodaje Filipczak.
Rodzinne życie puszczyków mszarnych można śledzić tutaj: www.youtube.com/watch?v=N88EGFdasRA. (bm)
