„Przedstawiając ludzi o karykaturalnie zdeformowanych ciałach oraz używając czytelnych symboli, obnażał ludzkie wady – głupotę, nietolerancję, zakłamanie, chamstwo, lenistwo, ślepą fascynację pieniądzem i kulturą amerykańską” – tym jednym zdaniem opisano malarstwo Jerzego Dudy-Gracza na internetowej stronie poświęconej jego sztuce. I to właśnie sztuka tego artysty – ostrych w wymowie obrazów należących do cyklu „Golgota Jasnogórska” posłużyła za kanwę do rozważań stacji drogi krzyżowej w piątek 8 marca w lubelskiej archikatedrze.
Nabożeństwo drogi krzyżowej, które rozpoczęło się w pierwszy piątek wielkiego postu, było przeznaczone przede wszystkim dla księży. Zaproszono na nie proboszczów, wikariuszy, duchownych pracujących na uczelniach i instytucjach diecezji, księży rencistów i emerytów. Wielkopostne nabożeństwo było odpowiedzią archidiecezji lubelskiej na zachętę Konferencji Episkopatu Polski, aby 8 marca w polskim Kościele był dniem modlitwy i pokuty za grzechy wykorzystywania seksualnego małoletnich. Podobne nabożeństwa mające charakter przebłagania, ekspiacji (łac. „odpokutowanie za winę, oczyszczenie”) i prośby odbyły się w dziesiątkach katolickich kościołów na terenie wszystkich krajowych diecezji.
Osiemnaście scen „Golgoty Jasnogórskiej”
Modlitewne spotkanie lubelskiego duchowieństwa rozpoczęło się słowami zachęty abp. Stanisława Budzika do „autentycznego nawrócenia” i do walki z „wszelkimi nadużyciami we wszystkich środowiskach”. Arcybiskup podkreślił, że ma szczególnie na myśli wspólnoty kościelne, w których przebywają dzieci. – Jesteśmy w sposób szczególny wezwani do walki z tym zjawiskiem – podkreślał podczas nabożeństwa.
W Drodze Krzyżowej oprócz abp. Stanisława Budzika uczestniczyli też dwaj inni lubelscy biskupi: Mieczysław Cisło i bp. Józef Wróbel. Rozważania do każdej stacji Męki Pańskiej odczytywał ks. Arkadiusz Paśnik, proboszcz parafii pw. św. Michała Archanioła, w ostatnich latach. Inspirowane były one wspomnianymi wcześniej obrazami Jerzego Dudy-Gracza z cyklu „Golgota Jasnogórska” i były pełne odważnych stwierdzeń i pytań, stawiających zebranych księży przed koniecznością udzielenia sobie jednoznacznych odpowiedzi na pytanie, jakim jestem księdzem. Ale skłaniały też do odpowiedzi uniwersalnych, a więc jakim jestem człowiekiem.
W nietypowej drodze krzyżowej polskiego artysty stacji jest aż 18. W niejednej z nich wyeksponowane są dzieci, ale szczególnie porusza stacja 17 – „Jezus ukazuje się apostołom”. Do ran zmartwychwstałego Jezusa podchodzi jego niedowierzający uczeń – niewierny Tomasz. W kitlu operacyjnym chirurga, z okularami na nosie dotyka ran Zbawiciela. Ks. Arkadiusz podkreślał w tym miejscu, że apostoł bada tylko rozumem. Artysta uzmysławia, że zamiast otwartości serca posługuje się „mędrca szkiełkiem i okiem”, zupełnie inaczej niż dziecko – mały chłopczyk przywarł do nóg Zbawiciela całym sobą, nie stawia pytań, i z ufnością trzyma się Jego szaty.
Dzieci są ufne,
…ale dzieci są też czyste, niewinne. O tym przypomina stacja IV „Jezus spotyka Maryję”, gdzie mała dziewczynka w wianku podtrzymuje obraz Jasnogórskiej Czarnej Madony; stacja VIII „Jezus pociesza płaczące kobiety”, gdzie w pobliżu cierpiącego Chrystusa widać dziecięce postacie czy wreszcie stacja X „Jezus do naga odarty”, w której dziewczynki w komunijnych strojach, w wiankach rozsypują kwiaty.
Co natomiast robią dorośli w interpretacji artysty? Symbolem postawy części z nich jest stacja V „Przypowieść o Cyrenejczyku”. W tym wypadku ks. Arkadiusz zauważa, że artysta nie przez przypadek dał Cyrenejczykowi w tej scenie swoją własną twarz – twarz Jerzego Dudy-Gracza. Ale – w domyśle – każdy o uczciwym sumieniu mógłby w postawie Cyrenejczyka odnaleźć siebie samego, bowiem malarz ukazał sytuację niesienia krzyża bardzo jednoznacznie – cały ciężar krzyża – podkreślił ks. Arkadiusz – tak naprawdę spoczywa na barkach Jezusa. Pomoc jest więc fikcyjna, pozorna i w zasadzie wyraża obojętność wobec bólu i cierpienia.
„Jezus do grobu złożony” – to stacja XIV, na której kończy się tradycyjna droga krzyżowa. U Dudy-Gracza jest szczególna: martwe ciało Chrystusa spoczywa tuż przy zwalonych na siebie dziesiątkach drewnianych krzyży, za którymi widać symboliczne nawiązanie do XX-wiecznej miejsc tragedii ludzkości, czyli obozów koncentracyjnych. Można w tym obrazie odkryć symbol współczesnego świata, bezwzględnie depczącego najpiękniejsze ludzkie wartości. Zwalone krzyże są niczym symboliczne śmietnisko, na które ludzkość wyrzuca wartości, a martwy Chrystus, niejako na szczycie śmietniska, symbolizuje – zauważył ks. Paśnik – wartość w ludzkim życiu najważniejszą – Boga.
Na zakończenie Drogi Krzyżowej metropolita abp S. Budzik przypomniał, że „prawdziwych korzeni globalnego, a nie tylko kościelnego kryzysu” należy szukać we współczesnym stylu życia, promującym rozwiązłość, niewierność, w upowszechnianiu pornografii i seksturystyki. Zaznaczył, że przemoc na tle seksualnym wobec dzieci najczęściej ma miejsce ze strony rodziców lub krewnych. Nie zmniejsza to jednak, jak podkreślił, „odpowiedzialności ludzi Kościoła”. Tego rodzaju grzechy „szczególnie drastycznie są przyjmowane przez ludzi”.
W odpowiedzi na apel Franciszka
– Wykorzystanie seksualne dziecka jest przestępstwem, które wymaga odpowiedzi na różnych poziomach (…). Pamiętajmy jednak, że skrzywdzenie dziecka, zwłaszcza przez osobę duchowną, jest również ogromnym grzechem, który uderza i ciężko obraża samego Boga – komentował polską modlitewno-pokutną inicjatywę z początkiem marca na stronach internetowych Centrum Ochrony Dziecka ks. Piotr Studnicki, koordynator medialny Centrum Ochrony Dziecka.
W Polsce nabożeństwa o charakterze wynagradzającym za wykorzystywanie małoletnich podjęto w odpowiedzi na apel papieża Franciszka (przemówienie kończące spotkanie episkopatów świata nt. ochrony nieletnich w Kościele 24.02.2019 w Watykanie) zachęcającego do modlitwy i postu w celu „rozbudzenia sumień” oraz do „ zaangażowania na rzecz kultury ochrony, oraz mówienia «nigdy więcej» wszelkim rodzajom i formom nadużyć”.
Odnotujmy, że temat nadużyć wobec nieletnich był także tematem ostatniego Zebrania Plenarnego Konferencji Episkopatu Polski. Jednym z głównych tematów była ochrona małoletnich w kościele i duszpasterstwo młodzieży.
Monika Skarżyńska
