Powstał w 1997 r. z inicjatywy niepodległościowych związków kombatanckich, zwłaszcza na skutek zabiegów ówczesnych władz Koła Chełm ŚZŻAK ze Stanisławem Milaszkiewiczem i Konstantym Prożogo. Dedykowany jest W hołdzie tym, którzy walczyli/o wolną Polskę/ żołnierzom:/ Armii Krajowej/ Batalionów Chłopskich/ Narodowych Sił Zbrojnych/ Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość/ poległym i pomordowanym/ w latach 1939-1956.
Usytuowany jest w eksponowanym punkcie pierwszej z trzech alei wejściowych wpisanego do rejestru zabytków starego cmentarza parafialnego przy ul. Lwowskiej w Chełmie (przed kaplicą Bielskich) i jako Miejsce Pamięci Narodowej o znaczeniu ponadlokalnym odwiedzany jest często nie tylko przez mieszkańców miasta i powiatu ziemskiego, m.in. przez rodziny Żołnierzy Niezłomnych o nieustalonych jak dotąd miejscach pochówków.
Od dość długiego okresu obiekt był zagrożony postępującą w błyskawicznym tempie degradacją – i oto doczekał się wreszcie zasłużonego remontu, głównie dzięki wsparciu finansowemu ze strony Oddziałowego Biura Upamiętniania Walk i Męczeństwa IPN w Lublinie z jego naczelnikiem dr. hab. Jackiem Romankiem. Prace renowacyjno-naprawcze – z uwzględnieniem opinii Pawła Wiry, kierownika WUOZ w Chełmie, działającego z up. Lubelskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków – wykonał Zakład Kamieniarski Leszka Maziarza ze Strupina Dużego. W ich ramach odcięto i odtworzono podstawę pomnika oraz jego górną część z betonowej barwionej masy (włącznie z napisem „Grób Symboliczny” i tzw. kotwicą, tj. graficznym symbolem Polski Walczącej), a także zdemontowano starą zniszczoną kostkę oraz ustabilizowano otoczenie Grobu z zastosowaniem obrzeża i wysypaniem pospółki.
Zarząd Koła Chełm ŚZŻAK zyskał ponadto zobowiązanie się do osobistego i nieodpłatnego wykonania prac konserwatorskich przy części pionowej pomnika (głaz granitowy oraz tablica z inskrypcją i dwa pozostałe elementy z brązu) do końca r. 2019 ze strony autora projektu Grobu Symbolicznego – artysty-rzeźbiarza prof. Jerzego Kierskiego.
Jan A. Paszkiewicz
Prezes Zarządu Koła
