Podczas uroczystości z okazji 100-lecia szkolnictwa w Różance, które odbędą się 11 czerwca, miejscowa Szkoła Podstawowa otrzyma imię Róży Zamoyskiej. Uchwałę w sprawie nadania imienia placówce przyjęła Rada Gminy Włodawa.
Historia szkolnictwa w Różance
(na podstawie kronik szkolnych oraz protokołów rad pedagogicznych)
Z rozmów z najstarszymi mieszkańcami Różanki i Stawek wynika, że początek szkolnictwa w Różance dała hrabina Zamoyska. Miała ona trzy siostry na wychowaniu i jedną z nich przygotowywała do prowadzenia szkoły. Z jej inicjatywy około 1900 roku została zorganizowana tajna, całodzienna szkoła pod nazwą „Ochronka”. Uczono w niej robót ręcznych, czytania i pisania w języku polskim. Nauka odbywała się od grudnia do kwietnia. Dzieci uczęszczały dobrowolnie. Często Carska Policja szukała w szkole polskich książek. Gdy je znaleziono, Zamoyski „łapówkami” i przekupstwem łagodził sprawę. W tym czasie założona została szkoła rosyjska (cerkiewna) przez popa prawosławnego Wielawskiego. Nauczycielką tej szkoły była jego córka – Wielawska. Szkoła posiadała trzy oddziały. W czasie I-ej wojny światowej budynek został zniszczony. „Ochronka” została przeniesiona do pawilonu przy bloku z bramą. W 1905 roku nastąpiła liberalizacja i przy szkole rosyjskiej uczony był nadobowiązkowo język polski. Obok cerkwi w drewnianym budynku była szkoła żeńska. Taki stan trwał do 1914 roku.
Dzięki staraniom Jana Oreńczuka ze Stawek i Jana Bibinki z Różanki w 1916 roku została utworzona szkoła polska – dwuklasowa. Pracowały w niej Regina Jankiewiczówna i Helena Szulcowa. Od 1919 roku polska szkoła zaczęła coraz lepiej funkcjonować. Poszczególne klasy znajdowały się w wynajmowanych prywatnych domach – Majewskiego, Daciuka, Adama Lejko, na Stawkach w starym sklepie i w Różance w pawilonie przy bloku z bramą. W 1926 roku zostały połączone szkoły w Różance i Stawkach. Szkoła stała się czteroklasowa o sześciu oddziałach. W 1929 roku została utworzona szkoła pięcioklasowa, a w 1932 roku sześcioklasowa o siedmiu oddziałach. W okresie międzywojennym szkoła mieściła się w wynajętych wiejskich domach, a częściowo w folwarku. Warunki lokalowe były złe. Każda klasa uczyła się w innym budynku. Dopiero w roku 1933 wszystkie klasy zlokalizowano w budynku dworskim. Szkoła utrzymywała stały kontakt ze społeczeństwem. Nauczyciele współpracowali ze starszą młodzieżą z Koła Młodzieży Wiejskiej, ze Strażą Pożarną oraz z Kółkiem Rolniczym. Funkcjonowały zespoły samokształceniowe, artystyczne, kapele na instrumenty dęte. Wystawiano „Wesele Różanieckie” zarówno we wsi, jak i na scenach lubelskich. Dużą pomocą dla szkoły były Opieki Szkolne i Dozór Szkolny, który kładł szczególny nacisk na realizację obowiązku szkolnego, dlatego też w roku 1934 na 283 uczniów do szkoły nie uczęszczało tylko 4, co dawało 92 procent frekwencji. Już wówczas działały organizacje szkolne, a szczególnie Spółdzielnia Uczniowska, która zaopatrywała w podręczniki szkolne i pomoce naukowe. Spółdzielnia zaczęła się rozwijać, w roku 1935 pokryła koszt wycieczki do Gdyni dla dziesięciu najlepszych uczniów. W 1932 roku przy komasacji wsi Różanka szkoła uzyskała 1 ha ziemi na plac pod własny budynek.
W okresie okupacji w latach 1939-1944 istniała Polska Szkoła Powszechna i Ukraińska Szkoła Powszechna. Lokal polskiej szkoły kilkakrotnie zajmowany był przez wojsko, które w dużej mierze zniszczyło wnętrze szkoły. Oprócz ławek nic nie ocalało. Również ludność ukraińska niszczyła i grabiła przedmioty, które gromadzono przez te wszystkie lata. Najtrudniejszy był rok szkolny 1940/41. Część miejscowej ludności posłała swoje dzieci do szkoły ukraińskiej, a pozostałe dzieci w ogóle nie uczęszczały do szkoły. Po upadku wojsk niemieckich szkoła zaczęła ponownie „stawać na nogi”. Kierownikiem nadal był Mieczysław Czarnecki, a nauczycielami Jadwiga Czarnecka, Szczęsna Remiszewska i Władysław Marciocha. Warunki materialne szkoły były bardzo ciężkie – brak opału, książek, pomocy naukowych. Jednak ta sytuacja nie zniechęciła społeczeństwa i pracowników szkoły. Szkoła istniała nadal. Nowy rok szkolny 1945/46 rozpoczęto już w sierpniu. Wszyscy solidnie zabrali się do pracy (bielenie sal, naprawa pieców, zbiórka podręczników). Szkoła na nowo zaczęła tętnić życiem. Kompletowano bibliotekę szkolną, działało PCK, które przygotowywało drugie śniadanie dla uczniów oraz koło artystyczne, które organizowało części artystyczne na Rocznicę Wielkiego Października i Święto Pracy. W miesiącach zimowych zorganizowano dla młodzieży kurs, aby mogli uzyskać świadectwo ukończenia klasy siódmej Szkoły Powszechnej. W roku 1946/47 znacznie poprawił się byt szkoły. Mimo iż podręczniki posiadały wszystkie dzieci, to klasy i sprzęt wymagały uzupełnień. Odbywały się częstsze spotkania z rodzicami i prace pozalekcyjne z młodzieżą w świetlicy. Najwięcej zaangażowania w tę pracę włożył nauczyciel Stanisław Bylicki. W 1946 roku ostra zima i brak opału spowodowało, że młodzieżą szkolną musiał zająć się lekarz. Przydzielono dawki tranu dla poprawy odżywiania. Dla członków PCK urządzono kurs sanitarno-higieniczny.
W tym też roku dziesięciu uczniów ukończyło klasę siódmą, a ośmiu z nich dostało się do szkoły średniej, bowiem istniała już wówczas Średnia Szkoła Rolnicza typu internatowego, w której uczyło czterech nauczycieli. Po ogłoszeniu ustawy z dnia 7-go kwietnia o likwidacji analfabetyzmu natychmiast przystąpiono do jej realizacji „Ani jednego analfabety w Polsce”. ustawa obejmowała wszystkich od 14. do 50. roku życia. W Różance tymi sprawami zajął się członek ZSL prezes ZSCH Antoni Wieliczko. W roku szkolnym 1952/53 wyznaczono na szkołę parterowy budynek w parku z czterema pomieszczeniami, bez korytarza i szatni. Z dobrowolnych składek rodziców zakupiono do szkoły aparat radiowy.
W 1954 roku szkoła doczekała się budowy nowego budynku szkolnego. W kwietniu rozpoczęto kopanie fundamentów i praca postępowała bardzo szybko. Z entuzjazmem, w czynie społecznym pomagali zarówno rodzice jak i dzieci. Mury szkoły szybko rosły. W międzyczasie w Różance powstało kino stałe, gdzie dwa razy w tygodniu były wyświetlane filmy. Komitet Rodzicielski postanowił wykopać przy szkole studnię, ogrodzić plac szkolny i doprowadzić energię elektryczną. Jednak te prace musiały być wykonane we własnym zakresie i dlatego na zebraniach gromadzkich
w Stawkach, Różance i Konstantynie zebrano składkę po 50 zł od rodziny. Resztę pieniędzy zdobyto z urządzonych na ten cel kilku imprez charytatywnych. Na wiosnę budynek był już przykryty dachem, a przez całe lato trwały prace wewnątrz. W ostatnich dniach sierpnia 1956 roku przekazano budynek do użytku. Na uroczyste otwarcie przybyli przedstawiciele Wydziału Oświaty, prasy, partii, organizacji społecznych, samorządu. Naukę rozpoczęto w nowych, doskonałych warunkach. Ilość klas dostosowana do liczby oddziałów, klasy duże, jasne, korytarze wygodne, pomieszczenia pomocnicze oraz sala gimnastyczna wyposażona w sprzęt do ćwiczeń. W ramach inwestycji szkoła otrzymała 35.000 zł. na zaopatrzenie w sprzęt i pomoce naukowe. Z tego funduszu zakupiono nowe ławki, przyrządy gimnastyczne i zradiofonizowano szkołę. Wprowadzono zmianę obuwia, co początkowo budziło niechęć rodziców. Nadal jeszcze trzeba było włożyć dużo pracy na zagospodarowanie obejścia wokół szkoły. Rodzice chętnie podjęli się tych zadań: wkopali słupy do przyłącza, wykopali doły na słupy do ogrodzenia, zacementowali i rozciągnęli siatkę ogrodzeniową. W okresie od listopada do stycznia zbudowano budynek gospodarczy i ustępy. Zwiększono liczbę etatów do pięciu. Szkoła otrzymała z Wydziału Oświaty sporo pomocy naukowych, nowy sprzęt i książki do biblioteki. Wiosną 1964 roku młodzież klas starszych obsadziła z dwóch stron plac szkolny żywopłotem z morwy i bzu. Przy wejściu na podwórze szkolne Komitet Rodzicielski wmontował bramę. Wspólnie z Prezydium Gromadzkiej Rady Narodowej podjęto uchwałę o rozpoczęciu tynkowania budynku. Na ten cel ludność ustaliła kwotę w wysokości 50 zł od rodziny. Budynek otynkowano w 1961 roku. W grudniu 1962 roku zakupiono telewizor. Młodzież i starsi trzy razy w tygodniu przychodzili oglądać programy telewizyjne. Już wówczas pracowało sześciu nauczycieli. W latach późniejszych szkoła uzyskała nowe pomoce naukowe. Gabloty w pracowni fizycznej wypełniły się, powstała myśl stworzenia pracowni do zajęć praktyczno – technicznych w budynku gospodarczym. W latach 1965/66 opiekunem szkoły została Spółdzielnia Produkcyjna w Różance. Od listopada do maja w szkole organizowany był kurs wieczorowy dla dorosłych z programem klasy siódmej. W 1967 roku szkołę przekształcono na ośmioklasową. Ciągle rosły potrzeby szkoły, które powoli były zaspokajane.
W następnych latach systematycznie poprawiano warunki techniczne funkcjonowania szkoły. W roku 1985 zbudowane zostało przyłącze centralnego ogrzewania z kotłowni rejonowej w Różance, a w roku następnym zostało wymienione ogrzewanie z piecowego na centralne. W roku 1990 została wymieniona stolarka okienna i drzwiowa, w tym też roku szkoła jako jedna z pierwszych w okolicy Włodawy wzbogaciła się o komputer AT i powstało koło komputerowe. W związku z dużą liczbą dzieci (215) i bardzo złym stanem ubikacji zewnętrznej, Komitet Rodzicielski podjął decyzję o konieczności rozbudowy szkoły, w tym celu powołał Społeczny Komitet Rozbudowy Szkoły. Komitet zgromadził fundusze, opracował dokumentację
i rozpoczął rozbudowę mając gwarancje finansowe z kuratorium, gminy i innych funduszy centralnych. To pozwoliło skutecznie prowadzić inwestycję przez firmę budowlaną i terminowo zakończyć budowę w roku 1994. Szkoła wzbogaciła się
o dwie sale lekcyjne, magazynki oraz zadowalającą liczbę sanitariatów estetycznie wykończonych. W 2007 roku powstał Klub Przedszkolaka, który obecnie nosi nazwę Punkt Przedszkolny i mieści się w budynku szkoły. W 2009 roku powstał Uczniowski Klub Sportowy „Płomyk”. W 2010 roku wybudowano utwardzony parking. Wiosną tego samego roku przygotowano teren pod trawiaste boisko szkolne. Natomiast jesienią rozpoczęto zmianę pokrycia dachowego starego budynku szkoły z eternitu na blachodachówkę. Prace zakończono w maju 2011 roku. W tym samym roku,
w ramach rządowego programu utworzono Bezpieczny plac zabaw. Inwestycja pochłonęła łącznie z dofinansowaniem ok. 120 000 zł. W 2012 roku ocieplono strop starego budynku szkoły co zdecydowanie poprawiło warunki termiczne w szkole. Wiosną 2012 roku poprawiono nasadzenia zieleni wokół terenu szkolnego. W celu wspomagania funkcjonowania pracy szkoły powołano Stowarzyszenie Nauczycieli
i Rodziców Nasza Szkoła w Różance. Jesienią 2014 roku, wykorzystując środki przeznaczone na rozwój obszarów wiejskich, utworzono pierwszą w gminie siłownię zewnętrzną. (opr. ad, fot. arch. SP w Różance)
