Pod tym intrygującym tytułem kryła się konferencja, która 9 kwietnia odbyła się w Muzeum na Majdanku.
Dokładniej tematykę wydarzenia opisuje drugi jego człon „Fotografie lotnicze z II wojny światowej w badaniach naukowych na temat niemieckich obozów koncentracyjnych”. To nowe źródło danych na temat ich funkcjonowania dla badaczy i muzealników, pozwalające sprawdzić posiadaną wiedzę lub zasygnalizować nowe, warte zbadania wątki.
Jak wyjaśnił podczas wystąpienia otwierającego konferencję dyrektor placówki – dr Tomasz Kranz, chodzi o zdjęcia wywiadowcze robione przez załogi Luftwaffe i aliantów. Jak podkreślił, zaskakujące jest to, że jako pierwszy zdjęcia lotnicze wykorzystał w latach 90. ubiegłego wieku badacz zaprzeczający Holokaustowi.
Na Majdanku po raz pierwszy wykorzystano je w 1996 r. Fotografii prezentujących funkcjonowanie obozu na Majdanku zachowało się zaledwie 30, ale dyrektor wyraził nadzieję, że „w archiwach czy domach prywatnych znajdują się kolekcje, w tym zdjęć lotniczych, które zostaną jeszcze upublicznione i rzucą nowe światło na funkcjonowanie obozu” (w 2009 r. np. odnaleziono album należący do komendanta Majdanka Karla Ottona Kocha).
Dr Krzysztof Tarkowski, pracownik archiwum Muzeum na Majdanku, przedstawił historię fotografii lotniczej, będącej reakcją na dominującą podczas konfliktu w latach 1914–18 doktrynę wojny pozycyjnej. Fotografie lotnicze stały się źródłem informacji o przeciwniku. Polacy szybko sięgnęli po nowe metody – eskadra wywiadowcza, którą dysponowała przybyła do Polski armia Hallera, została wykorzystana do walki z Ukraińcami i Armią Czerwoną w 1920 r.
W okresie międzywojennym kontynuowano tę tradycję mimo ogromnych kosztów – płatowiec P-11c kosztował 70 tys. zł, a kamera – 35 tysięcy. Montowano je najczęściej na Karasiach – samolotach rozpoznawczych. Jeżeli chodzi o obozy, to nie ma zdjęć wykonanych w celu dokumentacji ich funkcjonowania – były one fotografowane niejako przy okazji – właściwym celem były obiekty przemysłowe i infrastruktura. Dr Sebastian Różycki z Politechniki Warszawskiej omówił kwestię zbiorów fotografii lotniczej na świecie, które gromadzone są w formie odbitek, klisz bądź mikrofilmów.
Kolejne wystąpienie dr. Tarkowskiego było poświęcone czytaniu zdjęć lotniczych. W jego trakcie zaprezentował zdjęcia wykonane przez pilotów Luftwaffe – m.in. z Flugplatzu – wchodzącego w skład Majdanka obozu pracy przymusowej na ul. Wrońskiej oraz kilka zdjęć głównego obozu – pierwsze, wykonane w trakcie jego funkcjonowania i kolejne, już po wyzwoleniu, pokazujące postępujące niszczenie obozowej infrastruktury.
Dr Wojciech Płosa z Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau przedstawił sposoby, w jakie ujawniano opinii publicznej informacje o obozie i przypomniał, że padały postulaty zbombardowania przez aliantów urządzeń obozowych albo chociaż linii kolejowych prowadzących do obozu, o co zabiegały środowiska żydowskie. Postulaty te nie zostały podjęte, a zdjęcia obozu powstały przypadkiem – przy okazji rozpoznania przez aliantów zakładów chemicznych na terenie pobliskich Monowic i w miejscowości Dwory, produkujących syntetyczną benzynę i syntetyczny kauczuk. W samym Oświęcimiu funkcjonowały zakłady IG Farben Werk.
Dr Marek Duda z Muzeum na Majdanku scharakteryzował działania Luiftwaffe nad Lublinem i Lubelszczyzną w 1944 r. i wspomniał pozostałe obozy w Lublinie, jak obóz pracy na Lipowej czy obóz karny Baudienstu na Krochmalnej. Dr Marek Michalski z Politechniki Warszawskiej zajął się kwestią lotniczego rozpoznania obozu w Treblince, a dr Piotr Demczuk z Wydziału Nauk o Ziemi i Gospodarki Przestrzennej UMCS scharakteryzował fotogrametrię jako dziedzinę nauki i przedstawił jej wykorzystanie w badaniach.
Krzysztof Banach z Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie zajął się fotografiami lotniczymi getta na Majdanie Tatarskim. Konferencję zakończyło wystąpienie dr. Ewy Koper z Muzeum Miejsca Pamięci Bełżec poświęcone wykorzystaniu zdjęć w trakcie prac m.in. nad poszukiwaniem masowych mogił.
Konferencja była pierwszym wydarzeniem naukowym poświęconym zdjęciom wykonanym podczas zwiadów lotniczych nad obozami koncentracyjnymi, obozami zagłady i innymi miejscami eksterminacji. JD
