Dnia 18 grudnia 2021 r., po długiej obłożnej chorobie, zmarł w Chełmie w wieku 92. lat Wacław Mieczysław Prystupa – niezłomny żołnierz AK i „WiN” ps. Piskorz oraz długoletni więzień polityczny tzw. okresu stalinowskiego, Weteran Walk o Niepodległość RP, kpt. WP w st. spocz. Pochowany został w asyście wojskowej na cmentarzu komunalnym 21 grudnia br.
Urodził się 10 października 1929 r. w Chełmie w rodzinie robotniczej. Ojciec jego Piotr pracował w miejscowej straży pożarnej, matka Julia z domu Wnuk zaś prowadziła dom. W wieku 7. lat podjął naukę w tutejszej Szkole Powszechnej im. Ks. Stanisława Staszica, a w r. 1939 wstąpił do Związku Harcerstwa Polskiego.
Był żołnierzem w placówce Pawłów rejonu V. Pawłów – Rejowiec obwodu i Inspektoratu Rejonowego Chełm Okręgu Lublin Armii Krajowej w okresie maj 1943 – lipiec 1944 z funkcją łącznika oraz oddziału zbrojnego Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” por. Henryka Lewczuka ps. „Młot” i powinowskiej grupy „Zdybka” w okresie sierpień 1946 – lipiec 1947, a także więźniem politycznym (skazanym pierwotnie na 2-krotną karę śmierci i 45 lat więzienia!) w okresie sierpień 1947 – maj 1957 aresztu Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego i Zakładu Karnego w Chełmie oraz więzień na Zamku Lubelskim (tu przebywał przejściowo w celi śmierci), we Wronkach i Strzelcach Opolskich. Jego łączny staż kombatancki i osoby represjonowanej wyniósł lat 12 miesięcy 1. Mimo późniejszej inwigilacji przez funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa był od jesieni 1980 r. do przejścia na emeryturę z dniem 1 listopada 1990 r. aktywnym członkiem Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność” Węzła Chełm Polskich Kolei Państwowych. W środowisku lokalnym jawił się jako ostatni z żyjących, ewidentnych i niekwestionowanych, niezłomnych żołnierzy „wyklętych”.
Przysięgę AK-owską złożył przed komendantem placówki Pawłów kpt. Władysławem Jańczukiem ps. „Chart” w Lesie Borowickim, przybierając pseudonim „Piskorz”. Przewoził prasę podziemną, meldunki, amunicję i broń na placówki w Borowicy i Majdanie Stajeńskim do dowódcy drużyny Stefana Górnego ps. „Jagoda”. W maju 1943 r. jadąc pociągiem w okolicach stacji Kanie samodzielnie zdobył pistolet na oficerze niemieckim. W tym też czasie otrzymał pochwałę dowództwa za dostarczenie specjalnego meldunku o transporcie broni wagonem kolejowym ze stacji Chełm. W czerwcu 1944 r. otrzymał przydział do 2. plutonu 6. kompanii 7 pp. Legionów AK. Kompania ta została sformowana w majątku Liszno gm. Pawłów pow. Chełm w ramach Akcji „Burza” i w sierpniu tr. wyruszyła na koncentrację pod Zamość. W drodze jednak, z powodu sukcesywnego rozbrajania oddziału przez sowietów, została rozwiązana.
W grudniu 1944 r. po raz pierwszy został aresztowany przez funkcjonariuszy UB, po tygodniu zwolniony. W dwa lata później ponownie usiłowano go aresztować, wobec czego zaczął się ukrywać, po czym wstąpił do WiN-owskiego oddziału „Młota”. W marcu 1947 r. – po honorowym ujawnieniu się jego znaczącej części w Wojsławicach pow. Chełm – związany był jeszcze z kilkuosobową powinowską grupą „Zdybka”, wywodzącą się z tegoż oddziału.
8 sierpnia 1947 r. został aresztowany po raz 2. i zatrzymany w areszcie piwnicznym PUBP w Chełmie przy ul. Reformackiej, następnie odtransportowany do więzienia na Zamku. 15 grudnia 1947 r. Wojskowy Sąd Rejonowy w Lublinie skazał go na 2-krotną karę śmierci i 45 lat więzienia, który to wyrok zamieniony został wkrótce na dożywocie. W Zakładzie Karnym we Wronkach, gdzie więziony był do 1956 r., nabawił się – z powodu złego traktowania przez strażników – wielu chorób: częściowej utraty słuchu w wyniku uderzeń w głowę, nerwicy, gruźlicy, zapalenia opłucnej i choroby żołądka. 6 maja 1957 r. dopiero został ostatecznie zwolniony z Zakładu Karnego w Strzelcach Opolskich.
W czerwcu 1958 r. zatrudniono go na Odcinku Sterowania Ruchem Pociągów PKP w Chełmie, gdzie pracował aż do odejścia na emeryturę. 1 sierpnia 1964 r. zawarł związek małżeński z Heleną Chlebowską. W rok później urodził im się syn, a w 1968 r. córka.
Od 1990 r. był członkiem zwyczajnym-kombatantem Koła Chełm Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej, gdzie do końca niemal z zaangażowaniem pełnił społecznie funkcję Przewodniczącego Komisji Rewizyjnej. Ponadto był Wiceprezesem Zarządu Inspektoratu Chełmskiego Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” Stowarzyszenia Społeczno-Kombatanckiego oraz aktywnym członkiem oddziałów Związku Więźniów Politycznych Okresu Stalinowskiego i Związku Inwalidów Wojennych RP w Chełmie. W 2006 r. otrzymał nominację na stopień wojskowy kapitana Wojska Polskiego w stanie spoczynku, w 2014 r. zaś legitymację członka Korpusu Weteranów Walk o Niepodległość Rzeczypospolitej Polskiej.
Współdziałał merytorycznie z Muzeum Ziemi Chełmskiej im. Wiktora Ambroziewicza – zwłaszcza w związku z funkcjonowaniem w jego strukturach Miejsca Pamięci Patriotów Polskich Okresu 1944-1989 w piwnicach dawnego aresztu PUBP od 2008 r. Występował w składach delegacji lokalnego środowiska AK-„WiN” w trakcie uroczystości o charakterze religijno-patriotycznym, obchodów świąt państwowych i narodowych, rocznicowych i jubileuszowych, pochówkach zasłużonych żołnierzy-weteranów oraz kombatanckich uroczystości środowiskowych z udziałem m.in. młodzieży z dawnego Zespołu Szkół Zawodowych nr 5 im. Ks. Stanisława Staszica i d. Zespołu Szkół Ogólnokształcących nr 6 im. Kazimierza Janczykowskiego w Chełmie.
W 2014 r. stał się bohaterem filmu „Skazany na karę śmierci”, zrealizowanego przez uczniów Gimnazjum nr 6 im. Sybiraków w Chełmie pod opieką p. Beaty Łukaszewskiej-Breś na konkurs „Młodzi dla historii”, towarzyszącego wrześniowemu Festiwalowi Filmów Dokumentalnych „Niepokorni, Niezłomni, Wyklęci 1944-1989” w Gdyni. Film ten zwyciężył jednogłośnym werdyktem jury w tej edycji konkursu – czego dowodem była statuetka Anioł Wolności, eksponowana w d. ZSO nr 6. Wydarzenie to nagłośnione zostało medialnie m.in. tekstem w ogólnopolskim tygodniku „W Sieci” [Marcin Wikło, Nagraj dziadka komórką, nr 41 (97) z 6 października ub. r.], przedrukowanym następnie w lubelskim kwartalniku „Kwarta. Pismo Historyczno-Społeczne” [nr 4 (13)/ 2014], do którego dołączona była płyta DVD z filmem „Młodzi dla historii 2014”.
Wacław M. Prystupa odznaczony został krzyżami Armii Krajowej (1993) i Więźnia Politycznego 1939-1956 (1996) oraz Kawalerskim (1995) i Oficerskim (2008) Oderu Odrodzenia Polski, a ponadto wyróżniony Odznaką Pamiątkową Żołnierzy 7. pułku piech. Leg. AK (nr 65 – b.d.), Odznaką Pamiątkową Akcji „Burza” i Krzyżem Zrzeszenia „WiN” (1994), Odznaką Weterana Walk o Niepodległość (1995), Odznaką – Wyróżnieniem „Za wkład pracy społecznej w Ś.Z.Ż.A.K. poświęconej etosowi Armii Krajowej” (2002), Odznaką z okazji 55. rocznicy utworzenia Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” oraz 10. Rocznicy Stowarzyszenia Społeczno-Kombatanckiego „WiN” (2006), Odznaką honorową „Za zasługi dla Ś.Z.Ż.A.K.” (2008) oraz Medalem „Pro Patria” (2012).
Cześć Jego pamięci!
Prezes Zarządu Koła Chełm Ś.Z.Ż.A.K.
Jan A. Paszkiewicz
