30 listopada Kościół katolicki wspomina św. Andrzeja Apostoła. Ten pierwszy powołany przez Jezusa Chrystusa uczeń jest świętym kościołów: katolickiego, prawosławnego, anglikańskiego, ewangelickiego, ormiańskiego i koptyjskiego. Rybak z Betsaidy galilejskiej, uczeń św. Jana Chrzciciela, jest jedną z bardziej popularnych postaci spośród katalogu świętych. Rozpoczyna listę 30 świętych i 32 błogosławionych o tym imieniu.
Potwierdzeniem kultu św. Andrzeja Apostoła są nie tylko liczne kościoły pod jego wezwaniem, ale też obecne w polskiej kulturze przysłowia i zwyczaje związane z obchodzeniem popularnych andrzejek, które w Lublinie w tym roku są hucznie obchodzone już od 24 listopada. W Polsce w okresie od XI do XVI wieku wybudowano 123 kościoły pod wezwaniem tego popularnego świętego, przede wszystkim na Śląsku i w Wielkopolsce. Najstarszym zachowanym kościołem św. Andrzeja jest romański kościół przy ul. Grodzkiej w Krakowie.
Rozpięty na krzyżu
Święty Andrzej mieszkał razem z bratem Szymonem, nazwanym później przez Jezusa Piotrem, w Kafarnaum. Początkowo był uczniem Jana Chrzciciela. Poszedł za Chrystusem, gdy ten przyjmował chrzest w Jordanie. Ów galilejski rybak bez wahania zostawił sieci i posłusznie poszedł za Jezusem, odpowiadając tym samym na słowa: „Pójdźcie za mną, a sprawię, że staniecie się rybakami ludzi”. Musiał być człowiekiem dociekliwym i inteligentnym, skoro w ciągu zaledwie jednego dnia wspólnego przebywania z Jezusem rozpoznał w Nim Mesjasza. Przyprowadził też do Chrystusa swego starszego brata Szymona Piotra. Przez cały okres publicznej działalności Zbawiciela św. Andrzej przebywał w jego najbliższym otoczeniu. W domu Andrzeja i Piotra w Kafarnaum Chrystus niejednokrotnie się zatrzymywał. Apostoł był świadkiem cudu w Kanie Galilejskiej i cudownego rozmnożenia chleba. Scenę jego powołania na apostoła opisują wszyscy ewangeliści.
Święty Andrzej, jako pierwszy po śmierci na krzyżu Pana Jezusa, jego zmartwychwstaniu i zesłaniu Ducha Świętego, poszedł głosić Ewangelię. Ten okres życia świętego znany jest jedynie z apokryfów: („Dzieje Andrzeja” z II w. i „Męka Andrzeja” z IV w). Apostoł ewangelizował, uzdrawiał, dokonywał egzorcyzmów, a nawet wskrzeszał. Głosił Dobrą Nowinę na czarnomorskich wybrzeżach Azji Mniejszej, u Scytów, w Tracji i w Grecji, gdzie poniósł śmierć męczeńską z rozkazu prokonsula Egeasza Miało to miejsce około 60 Lub 70. roku naszej ery, w Patras na Peloponezie. Rozpięto go na krzyżu w kształcie litery „X” (krzyż św. Andrzeja). Według apokryfów było tam zebranych około dwunastu tysięcy ludzi, którzy wołali, by uwolnić apostoła. Ten jednak, wyrok przyjął nad wyraz spokojnie i cieszył się, że umrze jak jego Nauczyciel. Przed śmiercią pobłogosławił otaczający go tłum.
Przerzucanie relikwii głowy
W 356 r. relikwie św. Andrzeja przewieziono do Konstantynopola i umieszczono w Świątyni Apostołów. W 1202 roku krzyżowcy podczas czwartej krucjaty zabrali je i umieścili w Amalfi koło Neapolu. W połowie XV w. papież Pius II polecił głowę świętego przywieźć do Rzymu, gdzie spoczywała w bazylice św. Piotra. W 1964 r. papież Paweł VI, w duchu ekumenizmu, zwrócił głowę świętego Grekom. Przeniesiono ją do Patras na Peloponezie, gdzie święty poniósł męczeńską śmierć, tym bardziej, że jest on patronem Grecji. Relikwie św. Andrzeja znajdują się też w Moskwie, w Amalfi i Szkocji, której od 1314 r. jest też patronem. Od 1385 r. na fladze Szkocji umieszczony jest krzyż św. Andrzeja, stąd też ukośny krzyż na fladze Wielkiej Brytanii, która jest połączeniem flagi angielskiej i szkockiej. Imię św. Andrzeja dwukrotnie powtarza się w kanonie mszy św. Męczennik jest też patronem narodów słowiańskich. W Polsce relikwie świętego znajdują się w bazylice w Olkuszu i kościele środowisk twórczych w Warszawie. Jest on patronem diecezji warmińskiej.
Rodzeni bracia, symbol pojednania
W związku z tym, że według tradycji św. Andrzej był założycielem Kościoła w Bizancjum i Rosji, jest obdarzony wielką czcią w Kościele prawosławnym. Analogicznie w kościele rzymskokatolickim taką czcią obdarzony jest jego rodzony brat, św. Piotr. Przedstawianie św. Andrzeja w bratnim uścisku ze św. Piotrem ma symbolizować pojednanie obu kościołów: rzymskokatolickiego i prawosławnego.
Wiele miast i krajów ogłosiło św. Andrzeja swoim patronem. Oprócz wspomnianych już Szkocji i Grecji, jest patronem Rosji, Hiszpanii, Holandii, Niderlandów, Burgundii, Bitynii, Niemiec, Prus, Luksemburga, Sycylii oraz takich miast, jak m.in. Bordeaux, Hanower, Neapol, Orange czy Rawenna, gdzie wśród mozaik bazyliki św. Apolinarego znajduje się najstarszy wizerunek świętego z V w.
W ikonografii przedstawiany jest jako starszy mężczyzna o gęstych, siwych włosach i krzaczastej, krótkiej brodzie. Jako apostoł nosi długi płaszcz. Czasami ukazywany jest w krótkiej tunice jako rybak. Powracającą sceną w sztuce religijnej jest chwila jego ukrzyżowania. Atrybutami świętego są krzyż w kształcie litery „X”, księga, ryba i sieć.
Za wstawiennictwem św. Andrzeja można wymodlić dobrego męża lub żonę. Jest on patronem tych, którzy szukają drugiej połowy i stąd pewnie tradycja mniej lub bardziej hucznych zabaw andrzejkowych poprzedzonych wróżbami. Pierwszy zapis o andrzejkach pochodzi z 1557 roku.
Z dniem św. Andrzeja związane są też liczne przysłowia, np. : „Święty Andrzej wróży szczęście i szybkie zamęście”, „W dzień Andrzeja pannom z wróżby nadzieja”, „Gdy św. Andrzej ze śniegiem przybieży, 100 dni śnieg na polu leży”, „Śnieg na Andrzeja, dla zboża zła nadzieja”
Elżbieta Kasprzycka
