W miniony weekend Święta Zmartwychwstania obchodzili prawosławni i grekokatolicy.
W poniedziałek, 29 kwietnia kończy się czas świąt Wielkanocnych dla grekokatolików. Tak jak u katolików, trwają one trzy dni, jednak rozpoczynają się z reguły w innym terminie. W tym roku wierni Cerkwi grekokatolickiej Wielką Sobotę przeżywali w minioną sobotę, 27 kwietnia, a Niedzielę Zmartwychwstania Pańskiego 28 kwietnia.
Natomiast dla wiernych Kościoła prawosławnego, licznie reprezentowanego w Polsce i mającego swoje świątynie i parafie także na Lubelszczyźnie, Wielkanoc zakończyła się właśnie w minioną niedzielę tj. 28 kwietnia. Dla przedstawicieli obu tych Kościołów trwa właśnie Oktawa Zmartwychwstania.
Przedstawiciele zarówno społeczności grekokatolickiej, jak i prawosławnej, w samym Lublinie nie są zbyt liczni. Historia obecności każdej z tych społeczności w naszym mieście jest odmienna. Odmienny jest też stosunek do Watykanu. Kościół grekokatolicki, choć autonomiczny (niezależny), zawsze pozostaje w jedności z posługującym na Stolicy Apostolskiej papieżem i uznaje jego prymat. Natomiast Kościół prawosławny nie uznaje zwierzchności papieża.
Oba Kościoły są jednak zakorzenione w tej samej tradycji wschodniego chrześcijaństwa. Z tym wiąże się podobna obrzędowość.
Odmienne terminy od pięciu wieków
Odnotujmy, że do 1582 roku wszyscy chrześcijanie – Kościoła zachodniego i wschodniego – obchodzili święta Wielkanocne w tym samym czasie. Gdy tamtego roku papież Grzegorz XIII wprowadził nowy kalendarz, zwany od jego imienia „gregoriańskim”, chrześcijanie Kościołów wschodnich nie uznali go za obowiązujący dla siebie. Tymczasem jego zadaniem było wprowadzenie koniecznej poprawki do powszechnie obowiązującego kalendarza, której celem było zlikwidowanie różnicy 10 dni w stosunku do roku zwrotnikowego.
Od czasu tej reformy daty świąt ruchomych, a więc i Wielkanocnych, w Kościołach obu obrządków różnią się. Kościoły wschodnie dodatkowo ustalając datę Wielkanocy kierują się i tym, by nigdy nie wypadała wcześniej niż żydowska Pascha, przypadająca w czasie wiosennego zrównania dnia z nocą.
Mimo odmiennych sposobów wyliczania daty świąt, to jednak raz na kilka lat święta w Kościele wschodnim i zachodnim przypadają w tym samym terminie. Najbliższa wspólna Wielkanoc dla wszystkich chrześcijan będzie miała miejsce w 2025 r. (20 kwietnia).
Tradycje wielkanocne u grekokatolików
Najbliżsi wiernym Kościoła rzymskokatolickiego pod względem istoty wiary są grekokatolicy, jednak pozostają oni wierni obrządkom typowym dla Kościołów wschodnich.
Święto Zmartwychwstania poprzedza Tydzień Męki. Od poniedziałku do środy nie odprawia się eucharystii, zamiast niej jest tzw. liturgia uprzednio poświęconych darów. Wierni mogą wtedy przyjąć Komunię świętą.
Od czwartku rozpoczyna się Triduum Paschalne – jak w Kościele obrządku łacińskiego – wspomina się ustanowienie sakramentu kapłaństwa i eucharystii. W Wielki Piątek – jak u rzymskichkatolików – nie ma mszy św.; po południu odprawia się nieszpory. Natomiast nie ma tu Bożego Grobu; ale w centrum świątyni jest tzw. płaszczanka – rodzaj ikony przedstawiającej owinięte w płótno ciało Jezusa. W Wielką Sobotę odprawia się nieszpory z liturgią św. Bazylego; odbywa się też obrzęd święcenia pokarmów. Okres Zmartwychwstania rozpoczyna się w Niedzielę Wielkanocną, zwaną Wielkim Dniem.
Rozlega się wtedy uroczyste bicie dzwonów – wcześniej, tj. od Wielkiego Piątku, w cerkwiach używano tylko kołatek.
W Polsce w cerkwiach liturgia paschalna zaczyna się o świcie i trwa od 2 do 3 godziny. Jeden z ważnych momentów następuje, gdy wierni wychodzą z cerkwi i w procesji trzykrotnie ją okrążają. Następnie ksiądz stuka krzyżem w zamknięte drzwi świątyni, a potem je otwiera – te gesty odnoszą się do symboliki pustego Grobu Pańskiego oraz Zmartwychwstania. Teraz znów grekokatolicy wchodzą do cerkwi, a nabożeństwo jest kontynuowane.
Święta wielkanocne są dla grekokatolików, tak jak i polskich katolików, okazją do wspólnego, rodzinnego świętowania, odwiedzania sąsiadów, przyjaciół. Trwają – również jak u katolików – trzy dni. Drugiego dnia wierni mają w zwyczaju odwiedzać na cmentarzach groby bliskich.
Niegdyś, tuż po Wielkanocy, ludność wiejska śpiewała „haiłki” – piosenki wychwalające budzenie się przyrody oraz „wesnjanki” – piosenki typowe dla Oktawy Zmartwychwstania.
Prawosławna Wielkanoc właśnie minęła
W prawosławiu Wielki Tydzień rozpoczął się w miniony poniedziałek, 22 kwietnia, a zakończył Dniem Zmartwychwstania, który przypadał w minioną niedzielę 28 kwietnia. Liturgia tych najważniejszych świąt skupia się na zwycięstwie Chrystusa nad śmiercią.
W czasie Świąt Wielkanocnych cerkwie ozdabiane są kwiatami. W Wielki Piątek i Wielką Sobotę wystawia się całun zwany płaszczanicą – zawiera wizerunek Chrystusa.
W sobotę prawosławni, podobnie jak katolicy, zanoszą do cerkwi koszyczki z jedzeniem do poświęcenia. Jajka, mięso, babka wielkanocna z kandyzowanymi owocami i orzechami (kulicz), pascha serowa są potem spożywane podczas niedzielnego śniadania. Charakterystyczne są pisanki prawosławne w kolorze czerwonym. Barwa ta jest symbolem krwi Chrystusa, także miłosierdzia i miłości. Nawiązuje też do opowieści o cesarzu Tyberiuszu. Miał on zapowiedzieć św. Marii Magdalenie, że prędzej uwierzy, że białe jajko zamieni się w czerwone, niż w możliwość zmartwychwstania. Ostatecznie cesarz jednak uwierzył.
W Kościele prawosławnym w Wielką Sobotę (o godz. 23.30) odprawiana jest uroczysta Jutrznia paschalna. Kończy ją procesja, w trakcie której wierni i duchowieństwo trzykrotnie okrążają świątynię. Na koniec kapłan, ubrany w białe szaty, trzy razy uderza krzyżem w drzwi – symbol odwalenia kamienia od Grobu Pańskiego. W cerkwi śpiewana jest wielkanocna antyfona, hymny, psalmy. Ewangelia śpiewana jest w języku greckim, cerkiewnosłowianskim i po łacinie.
Uroczyste nabożeństwo kończy obrzęd myronowania – polega na namaszczaniu wiernych świętym olejem – oraz obrzęd poświęcenia chleba. W niedzielę rano o godz. 6 odprawiana jest liturgia rezurekcyjna. W jej ramach księża prawosławni obnoszą w procesji wokół cerkwi Najświętszy Sakrament. Tego dnia po południu w cerkwiach prawosławnych odbywa się paschalna Wielka Wieczernia.
Tydzień Paschalny
Radość Zmartwychwstania w Kościele prawosławnym celebrowana jest przez tydzień po świętach wielkanocnych. Ten tzw. Tydzień Paschalny, albo Tydzień Paschy, lub – w języku cerkiewno – słowiańskim znany jako Swietlaja Siedmica, właśnie trwa. Rozpoczął się w tym roku w poniedziałek, 29 kwietnia; potrwa aż do Soboty Paschy, tj. do 4 maja. Niedziela, która po nim następuje, nazywana jest Niedzielą Świętego Tomasza. Codziennie, przez cały ten tydzień, sprawowana jest uroczysta jutrznia i św. liturgia. Każde nabożeństwo kończy się procesją paschalną wokół cerkwi. Codziennie też wierni witają się pozdrowieniem „Chrystus zmartwychwstał!” – „Prawdziwie zmartwychwstał!”.
Jest to najbardziej radosny i najważniejszy okres w całym roku liturgicznym Cerkwi Prawosławnej.
Podczas Tygodnia Paschy cały czas są otwarte tzw. Carskie Wrota. (Carskie Wrota są częścią ikonostasu, który jest rodzajem ściany z ikonami; jego zadaniem jest oddzielać nawę cerkwi od miejsca z ołtarzem). Otwarcie to symbolizuje usunięcie kamienia z grobu Chrystusa oraz to, że Zmartwychwstały Chrystus otworzył ludziom wrota do Raju.
Na koniec, w Sobotę Paschy, wiernym rozdaje się artos – chleb święcony w noc paschalną. Tego też dnia, po południu, rozpoczyna się nabożeństwo całonocnego czuwania, podczas którego Carskie Wrota ikonostasu zostają zamknięte.
Monika Skarżyńska
Prawosławni
Historia Kościoła prawosławnego w Polsce sięga IX w. Obecnie przynależność do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego w 2011 r. – wg danych spisu powszechnego – zadeklarowało 156,3 tysiąca osób. Wg danych GUS wiernych jest ok. 500 tys. W 2014 r. Kościół Prawosławny w Polsce posiadał ponad 430 świątyń. Wierni Kościoła Prawosławnego w Lublinie – około 1000 osób – należą do diecezji lubelsko-chełmskiej. Diecezja ma – wg danych z 2010 r. – ponad 12 tys. wiernych.
Jest jedną z 6 prawosławnych diecezji w kraju. Siedziba diecezji znajduje się przy Cerkwi Przemienienia Pańskiego przy ul. Ruskiej 15. Bieżący rok jest dla diecezji i jej ordynariusza jubileuszowy. Trzydzieści lat temu w marcu 1989 r. restytuowano diecezję, a w maju 1989 r. odbył się uroczysty ingres nowo wyświęconego biskupa Abla, jej obecnego ordynariusza.
Grekokatolicy
Kościół greckokatolicki liczy ok. ponad 8 mln wiernych na całym świecie, w tym ok. 3 mln na Ukrainie. Pieczę nad nimi ma Ukraińska Cerkiew Kościoła grekokatolickiego. Jest autonomiczna, pozostając jednak w pełnej jedności ze Stolicą Apostolską. W Polsce mieszka ok. 55 tys. grekokatolików (dane z 2015 r.). Ich bezpośrednim zwierzchnikiem w Polsce jest abp Eugeniusz Popowicz, metropolita przemysko-warszawski.
Biskupi obu polskich diecezji (wrocławsko-gdańskiej oraz przemysko-warszawskiej) należą do Konferencji Episkopatu Polski. W Lublinie istnieje reaktywowana w 1993 r. parafia grekokatolicka pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny, przy al. Warszawskiej 71; jej duszpasterzem jest ks. dr Stefan Batruch.
