W tym roku prawosławna Wielkanoc rozpoczęła się w niedzielę 19 kwietnia. Skończy trzeciego dnia świąt, we wtorek 21 kwietnia. Jak głosi jedna z pieśni kanonu paschalnego Jutrzni, jest to w Powszechnym Kościele Prawosławnym „Święto nad świętami”.
Obchodzone jest ono według kalendarza juliańskiego w pierwszą niedzielę po pełni księżyca, po wiosennym zrównaniu dnia z nocą i zawsze po obchodach Paschy żydowskiej. Cerkwie przyozdabia się kwiatami. Obowiązuje biały wystrój pełen świateł. Również celebrans, czyli pop odprawiający nabożeństwo, ubrany jest w odświętne, białe szaty liturgiczne. Ważnym elementem w świątyni jest też całun, zwany płaszczanicą. To bogato zdobiona tkanina, na której widnieje wizerunek Chrystusa otoczonego przez Matkę, uczniów, niewiasty i aniołów. Jest ona wystawiana tylko w Wielki Piątek i Wielką Sobotę. Nabożeństwa są sprawowane przy otwartych królewskich wrotach ikonostasu.
Zamknięte drzwi – symbol otchłani piekła
Święto Paschy stanowi serce prawosławia, a zarazem żywe świadectwo jego autentyczności i prawdy. Jest to najważniejsze i najradośniejsze święto w całym roku liturgicznym. W Kościele prawosławnym i katolickich kościołach wschodnich w nocy, z Wielkiej Soboty na Niedzielę Wielkanocną jest odprawiana uroczysta Jutrznia paschalna. Zgodnie z tradycją odbywa się procesja od zachodu na wschód, z trzykrotnym okrążeniem cerkwi. Zamknięte drzwi symbolizują otchłań piekła. Gdy kapłan zapuka trzy razy krzyżem i otworzy je, ortodoksyjni chrześcijanie mogą wejść do środka. To odniesienie do bram raju oraz niewiast, które udały się o świcie do grobu Jezusa, żeby namaścić ciało.
Ku Wielkiej Wieczerni
Wyznawcy obrządku bizantyjskiego w ten sposób przypominają o odwaleniu kamienia z grobu Chrystusa. Charakterystycznym zwyczajem obchodów prawosławnej Wielkanocy jest wychodzenie księdza przed ikonę i wznoszenie okrzyków „Chrystus Zmartwychwstał”. Wierni odpowiadają wtedy duchownemu „Prawdziwie zmartwychwstał”. Pozdrawianie wiernych przez celebransa symbolizuje ukazywanie się Zmartwychwstałego uczniom. W niedzielę seropustną Kościół wspomina wypędzenie Adama z raju. Chrystus przyszedł na ziemię ze współczucia dla swego upadłego stworzenia i na nowo sakramentalnie stworzył świat. W niedzielę po południu w cerkwiach odbywa się Wielka Wieczernia.
Święto Paschy poprzedza sześć niedziel Wielkiego Postu: Niedziela Tryumfu Ortodoksji, Niedziela św. Grzegorza Palamasa, Niedziela Adoracji Krzyża, Niedziela św. Jana Klimaka i Niedziela św. Marii Egipskiej. Sobota Łazarza przed Niedzielą Palmową będąc zapowiedzią Zmartwychwstania, kończy post właściwy. Wielki Czwartek koncentruje się wokół ołtarza – wspomnienie ustanowienia Eucharystii, Wielki Piątek wokół krzyża – śmierci Chrystusa, a Wielka Sobota – wokół całunu pogrzebowego, a noc paschalna – wokół pustego grobu.
Podobne zwyczaje
Podobnie jak u katolików na stole u prawosławnych nie może zabraknąć jajek i mięsa. Jest też pascha serowa i babka wielkanocna, zwana kuliczem, która jest symbolem doskonałości oraz dostatku. Najczęstszymi dodatkami do kulicza są kandyzowane owoce, migdały i orzechy. Po 40-dniowym poście można wreszcie zjeść ulubione potrawy. Pisanki u wyznawców obrządku bizantyjskiego mają kolor czerwony. Nawiązują one do legendy o rzymskim cesarzu Tyberiuszu, który chcąc powstrzymać głoszenie przez św. Marię Magdalenę Ewangelii, powiedział, że prędzej uwierzy, że białe jajko zamieni się w czerwone niż w zmartwychwstanie zmarłych. Cesarz musiał więc zmienić zdanie, przyjął nawet chrzest. Czerwień symbolizuje też krew Jezusa przelaną za grzechy, ale i miłosierdzie oraz nadzieję.
Najstarsza ze świątyń w Lublinie
Jest dość prawdopodobne, że cerkiew przy ul. Ruskiej w Lublinie to najstarsza świątynia prawosławna w naszym kraju. Pierwsza pisemna wzmianka o niej pochodzi z 1390 roku. Według zachowanych dokumentów, została wybudowana w 1447 roku. Ufundowała ją księżna kijowska Maria Iwanowa. Niegdyś cerkiew była drewniana i usytuowana na niewielkim wzgórzu przy zbiegu ulic Ruskiej i Bazyliańskiej. Obok był mały cmentarzyk. W latach 1560-1573 przy cerkwi powstał monastyr, a w roku 1586 zaczęło swą działalność pierwsze bractwo cerkiewne.
Niestety, pożar w 1587 roku doszczętnie zniszczył drewniana budowlę. Ocalał na szczęście ikonostas. Rok później przystąpiono do odbudowy. Nową, murowaną cerkiew poświęcił w 1633 roku metropolita kijowski Piotr Mohyła. W związku z unią brzeską lubelska cerkiew kilkakrotnie była odbierana prawosławnym. Ostatecznie stała się świątynią unicką w 1695 roku, by powrócić do prawosławia w 1875 roku. W 1881 roku przeszła gruntowny remont. Wśród istotnych darów znalazł się między innymi krzyż z cząstką Krzyża Pańskiego, kopia jerozolimskiej ikony Bogurodzicy i kawałek kamienia z Golgoty. Darczyńcą był między innymi car Mikołaj I. Podczas I wojny światowej większość wyposażenia świątyni, łącznie z ośmioma dzwonami, została wywieziona do Rosji.
Działalność cerkwi została wznowiona w 1920 roku po przyjeździe do Lublina prawosławnego duchownego. Wznowiło też swą działalność bractwo cerkiewne. W latach siedemdziesiątych cerkiew okradziono. Zginęło kilkadziesiąt cennych ikon, niektóre z XVII w. Świątynia była remontowana w latach osiemdziesiątych.
Prawosławna katedra
Od 1989 roku lubelska cerkiew jest katedrą biskupa diecezjalnego. Ze względu na swój zabytkowy charakter do świątyni można wejść obecnie jedynie w czasie nabożeństw. Wtedy oprócz modlitwy można podziwiać bogaty ikonostas, utrzymany w późnorenesansowym stylu.
Zabytek jest dwukondygnacyjny, pięknie zdobiony i złocony. Stanowi wspaniały dokument styku kultur: wschodniej i zachodniej. Łączy bizantyjski program ikonograficzny z dekoracyjnością zachodniej sztuki późnorenesansowej. Warto zwrócić uwagę, że wiosną każdego roku w świątyni „służona” jest parachida za ukraińskiego wieszcza Tarasa Szewczenkę, a jesienią – za cara Rosji Mikołaja II i jego rodzinę, zamordowanych w bestialski sposób przez bolszewików.
W Tygodniu Modlitw o Jedność Chrześcijan cerkiew każdorazowo jest miejscem nabożeństwa ekumenicznego. Od 1992 roku ukazuje się pismo poświęcone życiu wspólnoty prawosławnej. Przypomnijmy, że jest to trzecia co wielkości wspólnota wyznaniowa i druga co do wielkości wspólnota chrześcijańska zrzeszająca na świecie blisko 300 milionów chrześcijan, a w Polsce ponad 150 tysięcy wiernych.
Elżbieta Kasprzycka
