Do rejestru zabytków województwa lubelskiego wpisano otoczenie wieży i wzgórze w Stołpiu. Stało się tak za sprawą sensacyjnych wyników wykopalisk z ostatnich lat. Odkrycia te zmienić mogą dotychczasowe ustalenia naukowe dotyczące wyglądu i czasu powstania zespołu wieżowego w Stołpiu.
Wieżę o charakterze sakralno-obronnym w Stołpiu (gmina Chełm) uznano za zabytek w 1956 r., a dziesięć lat później Wojewódzki Konserwator Zabytków w Lublinie wydał decyzję o jej wpisie do rejestru. Z kolei w kwietniu br. do rejestru zabytków województwa lubelskiego wpisano otoczenie wieży wraz ze wzgórzem w Stołpiu. Wnioskowała o to gmina Chełm, zarządca zabytkowej wieży i terenu wokół niej.
Argumentem przemawiającym za tym, aby dokonano takiego wpisu, były rewelacyjne odkrycia, których tam dokonano w 2015, 2018 i 2021 r. W tych latach prowadzono tam badania archeologiczne nadzorowane przez dr. Stanisława Gołuba. Wykopaliska te realizowano w związku z planami zagospodarowania terenu wokół wieży. Pracownicy chełmskiej delegatury Lubelskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków przypominają, że jednym z najważniejszych odkryć na działce przylegającej do wieży były pozostałości nieznanej wcześniej budowli, najprawdopodobniej kapliczki. Archeolodzy cieszyli się, bo ujawniona budowla jest wyjątkowa ze względu na formę, konstrukcję i użyte do jej budowy materiały. Jest usytuowana nad obudowanymi źródłami, zasilającymi zlewnię wód położoną – jak informują konserwatorzy zabytków – w granicach działki nr 2 w Stołpiu.
– Podczas badań ustalono, że z gródka otaczającego wieżę prowadził utwardzany trakt pieszy do reprezentacyjnej budowli ze źródłem – informują pracownicy Lubelskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. – Przypuszcza się, że ze źródła korzystano już w XII wieku. Na podstawie odkrytych zabytków ruchomych należy sądzić, że nieznany budynek ze źródłem funkcjonował głównie w okresie wczesnego średniowiecza – w XIII wieku, ale również później, nieprzerwanie aż do XVIII-XIX wieku, kiedy źródło zostało z nieznanych powodów zasypane.
Ponadto stwierdzono, że na zachód od odkrytej kapliczki znajdują się pozostałości innej nieznanej budowli kamiennej, odkryte w zlewni źródeł w pobliżu przepustu wodnego na południowym brzegu, to jest kamienie ze śladami zaprawy oraz duży detal kamienny z pozostałościami zaprawy wapiennej długości 77 cm i grubości 19-20 cm to jest nadproże lub próg. W czasie badań odkryto także wiele archeologicznych zabytków ruchomych.
Według badaczy dokonane odkrycia mogą zmienić dotychczasowe ustalenia naukowe dotyczące wyglądu i czasu powstania zespołu wieżowego w Stołpiu, tj. wieży, gródka i pozostałych elementów zagospodarowania nieruchomości, na której zlokalizowana jest wieża ze wzgórzem i zlewnia wód zasilana źródłami znajdującymi się w granicach działki.
Przypominają oni, że wieża z gródkiem, unikatowa kapliczka oraz obudowane źródła, powstałe w podobnym okresie tworzyły prawdopodobnie zespół wyjątkowy w skali Europy w okresie wczesnego średniowiecza i średniowiecza, mający niezaprzeczalną wartość naukową i historyczną. Wymienione elementy były najprawdopodobniej ściśle ze sobą powiązane funkcjonalnie i współtworzyły unikalną i nierozerwalną całość w ówczesnym krajobrazie kulturowym ziemi chełmskiej. (mo, fot. Lubelski Wojewódzki Konserwator Zabytków; S. Gołub)
