UNESCO doceniło naszą unię

Oryginał aktu unii lubelskiej przechowywany jest w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie

W roku 450-lecia zawarcia unii polsko-litewskiej warto przypomnieć wydarzenie z 2017 roku, kiedy to 30 października 2017 r. akt unii lubelskiej trafił na Światową Listę Programu UNESCO „Pamięć Świata”, obejmującą najcenniejsze dokumenty dziedzictwa kulturowego ludzkości.


Starania w tym kierunku poczyniła Polska i wspierające ją Białoruś, Litwa, Łotwa i Ukraina jako państwa odwołujące się do historycznego dziedzictwa I Rzeczypospolitej. Wpis na tę listę oznacza, że dokument uznano za niezwykle cenny dla historii całego świata jako przykład porozumienia między państwami, poprzedzonego i pogłębianego przez niemal dwa stulecia kolejnymi traktatami, w następstwie czego powstała „nieróżna, ale jedna a spólna Rzeczpospolita, która się z dwu państw i narodów w jeden lud zniosła i spoiła”, mająca jednego, wspólnie wybieranego władcę, wspólny sejm, obronę, politykę zagraniczną i monetę.

Zachowany do dziś akt unii lubelskiej został spisany w języku polskim na pergaminie o wymiarach 72 na 45 centymetrów, z dodaniem 10-centymetrowej zakładki zabezpieczającej dokument przed oderwaniem jego dolnej części, do której przytwierdzono woskowe pieczęcie uczestników sejmu. Ponieważ był dokumentem dwustronnym, istniała konieczność sporządzenia dwu aktów – w jednym z nich delegaci polscy zaprzysięgali postanowienia unii stronie litewskiej, w drugim posłowie litewscy – polskiej. Oba egzemplarze podzieliły burzliwe dzieje Polski.

Wystawiony przez stronę polską trafił do Archiwum Wielkiego Księstwa Litewskiego na zamku w Wilnie, a stamtąd, w połowie XVII wieku – w obliczu wojny – do archiwum Radziwiłłów w Nieświeżu. W 1920 r., razem z innymi dokumentami z Nieświeża, przekazano go do Archiwum Głównego Akt Dawnych (AGAD). Zaginął podczas II wojny światowej (zbiory AGAD były podczas wojny rabowane, a siedzibę archiwum Niemcy podpalili po powstaniu warszawskim).

Do dzisiaj zachował się dokument wystawiony przez stronę litewską. Po 1569 r. trafił do Archiwum Skarbca Koronnego na Wawelu, później przeniesionego do Warszawy. Po III rozbiorze Rosjanie zagrabili zbiory i wywieźli do Petersburga. Dokument wrócił do Polski po traktacie ryskim i został złożony w AGAD. Tam znajduje się do dziś. Od 1 lipca 2009 roku w Lublinie znajduje się jego reprodukcja.

Przekazał ją ówczesny prezydent RP, Lech Kaczyński. Eksponowana jest w Muzeum Lubelskim obok obrazu Jana Matejki „Unia lubelska”, bo w nieistniejącym dziś starym gmachu zamku unia została podpisana, choć lubelscy dominikanie wskazują jako miejsce zawarcie tego aktu refektarz swojego klasztoru.

Działalność programu „Pamięć Świata” zainicjowało w 1992 roku UNESCO – agenda Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw oświaty, nauki i kultury. Był on reakcją na ogromne straty w dziedzictwie kulturowym, jakie poniosła ludzkość w następstwie konfliktów i wojen w XX wieku. Jego celem jest ochrona dokumentacyjnego dziedzictwa ludzkości. Na powstałej w wyniku jego działań liście jest ponad 350 dokumentów, w tym 17 z Polski.

Poza aktem unii to m.in. akt Konfederacji Generalnej Warszawskiej, gwarantujący tolerancję wyznaniową w Rzeczypospolitej, dokumenty z Archiwum Komisji Edukacji Narodowej, bezcenne archiwum Radziwiłłów z Nieświeża (wszystkie trzy przechowywane w AGAD), dokumenty polskiego wywiadu radiowego z okresu bitwy warszawskiej i raport Jürgena Stroopa dotyczący tłumienia powstania w warszawskim getcie. Joanna Dudziak

News will be here