100-lecie odnowienia Parafii Rzymskokatolickiej w Bończy

Odzyskanie niepodległości przez Polskę w 1918 roku, bardzo znacząco wpłynęło na sytuację prześladowanego w okresie zaborów Kościoła rzymskokatolickiego. Umożliwiło między innymi odbudowę sieci parafii rzymskokatolickich. W ramach tych działań na początku 1919 roku decyzją ówczesnego biskupa lubelskiego Mariana Fulmana została erygowana parafia pw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Bończy.

Miejscowość Bończa, funkcjonująca do końca XVI wieku pod nazwą Pustotew, po raz pierwszy w źródłach wymieniana jest w 1417 roku. W połowie XV wieku jako tenuta królewska była w posiadaniu starosty chełmskiego Wańka Kierdejewicza z Kwasiłowa. Po koniec XV wieku jej właścicielem był Zawisza Róża z Borszowic. W 1514 roku trafiła w posiadanie rodu Sienickich, od których herbu otrzymała nową nazwę – Bończa (po raz pierwszy wymienianą w 1596 roku).

W kolejnych stuleciach miejscowość była w posiadaniu między innymi Borkowskich, Suchodolskich, Poletyłów i Potockich. Już w XV wieku w miejscowości istniał drewniany kościół (według Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce wymieniany w 1468 roku) i parafia (wzmiankowana w 1489 roku). W czasach Mikołaja Sienickiego, podkomorzego chełmskiego i wybitnego działacza sejmowego (zwanego „Demostenesem Sejmu Polskiego”), który przyjął kalwinizm, około 1577 roku w miejscowości powstał murowany zbór.

W 1636 roku wnuczka Mikołaja Sienickiego – Zofia z Sienickich Borkowska-Firlejowa oraz jej syn Piotr Józef Borkowski, przekazali obiekt katolikom. Po gruntownej przebudowie świątynia została konsekrowana w 1749 roku. Parafia w Bończy funkcjonowała w ramach dekanatu krasnostawskiego, jedynie w połowie XIX wieku podlegała przez pewien czas dziekanom hrubieszowskim. W XIX wieku parafią zarządzali między innymi: ks. Franciszek Święcicki, ks. Miron Starkiewicz, ks. Ludwik Wójcicki i ks. Franciszek Matraś. Pod koniec XIX wieku (wymieniany jest rok 1885 lub 1887) władze rosyjskie podjęły decyzję o likwidacji parafii.

Jej obszar włączono do parafii Surhów. Oficjalnie przyczyniła się do tej decyzji niewielka ilość wiernych. Na terenie parafii funkcjonowała cerkiew unicka, która w 1875 roku stała się obiektem prawosławnym. Kościół w Bończy również został przekazany wyznawcom prawosławia, którzy w 1897 roku rozpoczęli jego przebudowę. Ostatecznie jednak prace wstrzymano i w Bończy została wzniesiona nowa murowana cerkiew, pod wezwaniem Matki Boskiej Dobrej Opieki. W takim stanie teren parafii funkcjonował do 1919 roku, chociaż już w 1916 roku, w trakcie I wojny światowej, katolicy przejęli ponownie świątynię.

Decyzja o odnowieniu parafii zapadła na przełomie 1918 i 1919 roku, na początku posługi biskupiej Mariana Fulmana. W materiałach źródłowych nie zachowała się dokładna data erekcji parafii. Jedynie w nr 2 „Wiadomości Diecezjalnych Lubelskich” z 1919 roku pojawia się informacja, że administratorem parafii Bończa został ks. Bolesław Karpiński, dotychczasowy wikariusz parafii w Rudnie w dekanacie lubartowskim. Parafia ponownie znalazła się w składzie dekanatu krasnostawskiego i została uposażona przez właścicielkę Kraśniczyna hrabinę Jadwigę Poletyło. Równocześnie trwały prace renowacyjne. Kościół był odnawiany w latach 1916-1919, w 1923 oraz 1935 roku.

Prace prowadził ks. Bolesław Karpiński, który sprawował posługę w parafii do śmierci w 1946 roku (zmarł w wieku 58 lat i został pochowany na cmentarzu w Bończy). Po II wojnie światowej parafią zarządzali ks. Józef Gołąb, ks. Stanisław Grzegorczyk, ks. Edward Wolski, ks. Eugeniusz Kołtuniak, ks. Krzysztof Parnicki, ks. Leszek Wira (obecnie pracuje w Niemczech) i ks. Władysław Osuch. Obecny proboszcz ks. Janusz Andrzej Ryń sprawuje posługę w parafii od 2003 roku. Kościół był poddawany licznym renowacjom, w 1952, 1967, 1982 i 1993/94 roku. Obecnie parafia obejmuje miejscowości Bończa, Bończa Kolonia, Kukawka, Majdan Kukawiecki, Olszanka, Ostrów, Ostrów Kolonia oraz Zalesie i liczy około tysiąca wiernych.

Dzięki bogatej historii kościół pw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika oraz Matki Boskiej Częstochowskiej w Bończy należy do najciekawszych i niezwykle malowniczych obiektów na obszarze dawnej ziemi chełmskiej i obecnego powiatu krasnostawskiego. Usytuowany na niewielkim owalnym wzgórzu, uznawanym za grodzisko, jest budowlą późnorenesansowa, orientowaną, murowaną z kamienia oraz cegły i otynkowaną.

Główną część stanowi dwuprzęsłowa nawa rozplanowana na rzucie zbliżonym do kwadratu. Od zachodu znajduje się niewielka kruchta, a od wschodu prostokątne, jednoprzęsłowe prezbiterium z prostokątną zakrystią od południa. Obiekt posiada strzeliste, dwuspadowe dachy oraz dach pulpitowy nad zakrystią.

Dachy dawniej kryte dachówką, obecnie pokryte są blachą. Zewnętrzne ściany boczne opięte są bezuskokowymi skarpami i zwieńczone profilowanym gzymsem. Narożniki kruchty są opilastrowane. Świątynię ozdabiają trójkątne szczyty od strony zachodniej i wschodniej, wydzielone gzymsami kapnikowymi. Okna i otwory wejściowe są prostokątne lub zamknięte odcinkowo. Sklepienia w nawie i prezbiterium posiadają kształt kolebkowy z lunetami. Ponadto w nawie znajduje się szeroki gurt i późnorenesansowa rozeta. Podobna rozeta umieszczona jest w prezbiterium. Kruchta posiada sklepienie kolebkowe, natomiast zakrystia kolebkowo-krzyżowe.

Otwór tęczowy pomiędzy nawą i prezbiterium jest półkolisty, podobnie jak otwór wejściowy od strony kruchty. W nawie znajduje się także drewniany chór z XIX wieku, wsparty na sześciu słupach. Ołtarz został przeniesiony z kościoła w Łopienniku i posiada charakter późnobarokowy. Powstał na początku XIX wieku i został wykonany z drewna i pokryty białą farbą i złoceniami. W kolejnych latach ulegał licznym przekształceniom. W latach 1996-1998 został poddany gruntownej konserwacji.

Ujęty dwiema parami kolumn, pomiędzy którymi stoją rokokowe rzeźby dwóch niewiast z końca XVIII wieku, podtrzymujących kartusze z herbem Prus I i insygniami papieskimi. Pośrodku znajduje się obraz Wskrzeszenie Piotrowina z początku XIX wieku, gruntownie odnowiony i przemalowany w 1918 roku. Na zasuwie umieszczono obraz Matki Boskiej Częstochowskiej z 1917 roku, autorstwa Bolesława Basińskiego z Krasnegostawu.

W zwieńczeniu znajdują się Oko Opatrzności i dwie rokokowe rzeźby aniołów z XVIII wieku. Niegdyś świątynia posiadała dwa barokowe ołtarze boczne (prawy Najświętszej Marii Panny, lewy św. Antoniego) oraz drewnianą ambonę z XIX wieku, które obecnie znajdują się w Muzeum Wsi Lubelskiej (w odtworzonym kościele z Matczyna).

Na chórze znajdują się organy ufundowane w 1927 roku. Wśród zabytków ruchomych wymienia się dziewiętnastowieczny krucyfiks o charakterze barokowym, kielichy z XVIII wieku, jeden ufundowany przez rektora kolegium krasnostawskiego, cynowa puszka z około połowy XIX wieku, kociołek na wodę z XVIII wieku oraz feretron z obrazami Wskrzeszenie Piotrawina i Ofiarowania w Świątyni z 1866 roku (odnowiony w 2007 roku). W południową ścianę wnętrza wmurowana została płyta nagrobna Mikołaja Sienickiego (pierwotnie wmurowana w posadzkę) i jego żony Barbary z Konar Słupeckiej, ufundowana przez ich syna Jana, starostę tarnogórskiego. Pochodzi z końca XVI wieku ma charakter renesansowy.

Została wykonana z czarnego marmuru. Główny napis został umieszczony w kartuszu wraz z zatartymi obecnie herbami: Bończa, Rola, Rawicz i Dębno. Na przeciwległej ścianie znajduje się drewniane, barokowe epitafium zmarłej w 1754 roku wojskiej lubelskiej Marianny z Suchodolskich Głuskiej, ozdobione herbami Janina, Poraj i Ciołek. Ponadto w świątyni znajduje się epitafium zmarłej w 1822 roku Wiktorii z Witkowskich Skawińskiej.

W skład zespołu kościelnego wchodzi późnobarokowa wysoka dzwonnica-brama z XIX wieku, usytuowana na zachód od kościoła. Jest to obiekt murowany z cegły i otynkowany. Posiada dwie kondygnacje i trzy osie Rozczłonkowana jest zdwojonymi pseudopilastrami i posiada trzy prostokątne otwory w przyziemiu (dwa boczne obecnie zamurowane) oraz arkadowe przeźrocza w górnej części, w których znajdują się cztery dzwony. Wieńczy ją szczyt z trzema sterczynami i prostokątną wnęką na osi, niegdyś z wizerunkiem św. Stanisława.

Uroczystości 100-lecia odnowienia parafii w Bończy zostały zaplanowane na 9 czerwca br. Obok okolicznościowej Mszy św. o godz.11.00 z udziałem Chóru z Wojsławic, odbędzie się festyn z występami zespołów tanecznych ze szkół podstawowych Kraśniczyna i Wojsławic. Uczestnicy będą mogli poznać historią parafii oraz spotkać się z potomkiem Mikołaja Sienickiego. Nie zabraknie również zabaw i konkursów dla najmłodszych, „wojskowej grochówki” oraz wielu innych atrakcji. Organizatorzy uroczystości zapraszają wszystkich chętnych do Bończy i udziału w festynie.

Zbigniew Lubaszewski

News will be here