Przez kilkaset lat po narodzeniu Jezusa święto Bożego Narodzenia nie było obchodzone. Chrześcijanie świętowali jedynie, że Jezus zmartwychwstał i żyje. Pierwsze zapiski o Bożym Narodzeniu, pochodzą dopiero z 354 r.
W IV w. z polecenia cesarzowej Heleny wzniesiono w Betlejem, w miejscu, gdzie narodził się Jezus, bazylikę Narodzenia Pańskiego. W VI w. do liturgii bożonarodzeniowej została wprowadzona Wigilia. W tym dniu tradycją w Polsce jest post. Protestanci nie zachowali specjalnych przepisów odnośnie jedzenia mięsa. Chrześcijan prawosławnych obowiązuje w tym dniu ścisły post. Choć dziś nie znamy już wielu zwyczajów związanych z Wigilią, to jedno pozostaje bez zmian. Jest to dzień szczególny, o niepowtarzalnej atmosferze, dzień życzliwości i dobroci, dzień wybaczania uraz i gniewu.
Kulminacyjnym punktem wigilii jest wieczerza, zaczynana teoretycznie z pojawieniem się pierwszej gwiazdy na niebie, która ma charakter symbolu religijnego. Przeżywana w rodzinach w duchu jedności, wspólnoty i miłości wieczerza wigilijna głęboko zapada w dusze i przybliża klimat nocy betlejemskiej. Zaczyna się czas rodzinnych spotkań, upominków, tradycyjnych potraw, ale również czas refleksji i wyraźnego zwolnienia tempa życia. Tradycja obchodzenia świąt Bożego Narodzenia jest bardzo mocno związana z poczuciem wspólnoty i rodzinnym charakterem tego okresu. Także osoby niewierzące czy niepraktykujące przyznają, że to wyjątkowy czas. Niewątpliwie te święta niosą ze sobą specyficzną atmosferę i dar wzajemnego zrozumienia, poczucia bliskości, a tego potrzebuje każdy, niezależnie od światopoglądu. Warto jednak pamiętać o korzeniach tych świąt, radosnych, jak w średniowieczu, ale też według tradycji ukształtowanej w XVII w., jaką znamy do dziś, pełnych zadumy nad życiem, śmiercią i zbawieniem.
Z czasem powstał zwyczaj budowania stajenki, by upamiętnić fakt, że Jezus narodził się właśnie w niej. Ustawianie żłobka w Kościele wprowadził w 1226 r. – za pozwoleniem papieża – św. Franciszek z Asyżu, chcąc w ten sposób rozszerzyć wśród ludzi miłość do Dzieciątka Jezus. Zaczęto odprawiać też mszę św. zwaną pasterką, by z kolei upamiętnić nocną wizytę pasterzy.
Od XV w. ze świętami w Polsce nieodłącznie związane są kolędy. Na początku tłumaczono je z tekstów łacińskich i czeskich. Nasze własne, rodzime kolędy zaczęły powstawać przede wszystkim na przełomie XVII i XVIII w. W tym okresie narodziła się pieśń: „W żłobie leży”, do której tekst napisał Piotr Skarga oraz „Jezus malusieńki” i „Gdy śliczna panna”. Kolędy pisali i piszą poeci, księża, kompozytorzy. Część powstawała dzięki zakonnikom w klasztorach. Zawierają one zarówno wątki religijne, jak i ludowe. W 1838 r. ks. Michał Marcin Mioduszewski, autor „Wielkiego śpiewnika kościelnego”, pierwszy raz wprowadził podział na kolędy i pastorałki.
Ze świętami Bożego Narodzenia są związane różne piękne zwyczaje, ciepłe i radosne. Oprócz kolędowania od XVIII w. funkcjonuje łamanie się opłatkiem. Łamanie się opłatkiem oznacza wzajemne poświęcenie się jednych dla drugich i uczy, że nawet ostatnim kawałkiem chleba należy podzielić się z bliźnim. Jest wyrazem miłości, przyjaźni, pojednania i pokoju.
Powszechnie zachował się zwyczaj wkładania siana pod obrus na stole, przy którym będzie spożywana uroczysta wieczerza wigilijna. Przypomina ono ubóstwo groty betlejemskiej i Maryi, która złożyła Dziecię na sianie w żłobie. Dodatkowe nakrycie stawiane jest dla podróżnego, przypadkowego gościa. Pozostawiając wolne miejsce przy stole, wyrażamy serdeczną pamięć o naszych bliskich, także zmarłych, którzy nie mogą spędzić świąt razem z nami. Choinkę, która przywodzi na myśl „drzewo życia” z raju, ubiera się w dniu, w którym wspominamy naszych pierwszych rodziców – Adama i Ewę. Przypomina ona naukę o upadku i odkupieniu rodzaju ludzkiego. Drzewko bożonarodzeniowe z zielonymi gałązkami jest symbolem życia wiecznego. Światła umieszczane na choince przypominają światło, jakie rozbłysło nad grotą betlejemską w dniu narodzenia Chrystusa – „Światłości prawdziwej”. Ozdoby choinkowe symbolizują łaski Chrystusowe zsyłane na ludzi oraz nasze dobre uczynki.
Elżbieta Kasprzycka
