Unikatowe odkrycie w lasach w gminie Rejowiec. Dwaj mieszkańcy powiatu chełmskiego, pasjonaci poszukiwania zabytków, znaleźli fragmenty czapki wojskowej – metalowego orła oraz mosiężną tarczę. To część umundurowania żołnierza piechoty wojska koronnego z lat 1791-1794. Niezwykłe znalezisko uzupełni zbiory Muzeum Ziemi Chełmskiej.
– W maju 2025 roku Pan Andrzej Kędzierawski we współpracy z Panem Krzysztofem Fidlerem z Sawina podczas poszukiwań zabytków, prowadzonych na podstawie pozwolenia konserwatorskiego, na terenie Lasów Państwowych Nadleśnictwo Chełm Leśnictwo Góry, gmina Rejowiec, odnalazł fragmenty czapki wojskowej – czako – informują pracownicy chełmskiej delegatury Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie. – Zachowane elementy metalowe wojskowego nakrycia głowy, to metalowy orzeł (odlew, prawdopodobnie ze stopu cyny i ołowiu) o wymiarach: 12,8 cm x 11,5 cm oraz mosiężna tarcza – szeroki ostrołuk o wymiarach: około 15 cm x około 19 cm. Pierwotnie orzeł przymocowany był do blachy, a całość przyszyta była do czapki. Na rewersie orła widoczne są inicjały: S (?) i M.
Konserwatorzy zabytków nie mają wątpliwości, że znalezisko jest wyjątkowe i cenne, gdyż nie udało się odnaleźć bezpośrednich analogii, które pozwoliłyby na jednoznaczne określenie jego pochodzenia i chronologii. Pomocne dla ustalenia bliższych informacji okazały się konsultacje z dr. Tomaszem Pietrasem z Uniwersytetu Łódzkiego oraz dr. hab. Maciejem Trąbskim, prof. Uniwersytetu Jana Długosza w Częstochowie.
– Szczególnie wnikliwa jest opinia autorstwa prof. Macieja Trąbskiego – mówi Paweł Wira, kierownik chełmskiej delegatury WUOZ. – Jak wynika z niej, orzeł ma zamkniętą koronę na głowie zwróconej w lewo i skrzydła wzniesione do góry. Posadowiony jest na panoplium składającym się z dwóch granatów artyleryjskich w centrum i czterech sztandarów po bokach oraz dwóch piramid złożonych z trzech kul karabinowych – z lewej (zgodnie z opisem heraldycznym) i w centrum (między granatami). Prawdopodobnie po prawej stronie kompozycji znajdowała się (symetrycznie) trzecia piramidka z kul. W prawej łapie orzeł trzyma miecz. Biorąc pod uwagę kształt orła i jego zamocowanie do charakterystycznej blachy, prof. M. Trąbski uznał, iż znalezisko związane jest z umundurowaniem żołnierza piechoty wojska koronnego z lat 1791-1794. Jak wskazuje prof. M. Trąbski, orły na nakryciach głów polskich żołnierzy pojawiły się wraz z nowym regulaminem umundurowania z 1791 r. Na kaszkietach (giwerach) piechoty nad daszkiem umieszczono blachę mosiężną lub cynową w formie półokręgu lub szerokiego ostrołuku, na której przynitowany był stylizowany orzeł. Dotychczas znane są dwa wzory orłów. Spośród pięciu jednorodnych egzemplarzy dwa znajdują się w zbiorach Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie, jeden w Muzeum Narodowym w Krakowie, czwarty i piąty uszkodzone orły znaleziono w zeszłym roku pod Uchańką, w miejscu bitwy pod Dubienką (1792 r.). Jeszcze jeden orzeł jest w zbiorach Muzeum im. gen. Władysława Sikorskiego w Londynie.
Konserwatorzy zabytków zwracają uwagę, że miejsce znalezienia zabytku znajduje się w pobliżu głównego traktu biegnącego z Chełma w kierunku Lublina. Trasa ta była wykorzystywana do przemarszów wojsk zarówno podczas wojny w obronie Konstytucji 3 maja (1792 r.), jak i w czasie insurekcji kościuszkowskiej (1794). Istnieje możliwość, że omawiane znalezisko ma związek z tymi właśnie wydarzeniami.
Biorąc pod uwagę grenadierskie symbole na panoplium – dwa granaty artyleryjskie stanowiące centrum kompozycji i podstawę orła – naukowcy przypuszczają, że był to znak z kaszkietu Regimentu Grenadierów szefostwa gen. Józefa Augusta Ilińskiego lub Regimentu Grenadierów szefostwa Mikołaja Czapskiego. Taka indywidualna forma orła mogła zostać zamówiona przez szefa regimentu, w celu jego odróżnienia od innych oddziałów piechoty wojska koronnego.
Niecodzienne znalezisko zostanie przekazane decyzją Lubelskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Lublinie do zbiorów Muzeum Ziemi Chełmskiej. Uzupełni zbiory muzealne związane z historią militarną ziemi chełmskiej. (opr. mo, fot. FB chełmska delegatura WUOZ)
