BISKUP JAN TERASZKIEWICZ (207)

Po wieloletnich rządach biskupa Filipa Felicjana Szumborskiego, władzę nad unicką diecezją chełmską przejął Jan Teraszkiewicz, występujący jedynie jako administrator biskupstwa i posługujący się tytułem biskupa bełskiego, związanym ze stanowiskiem sufragana.

Jan Teraszkiewicz urodził 8 maja 1793 roku w Księżpolu nieopodal Biłgoraja. Pochodził z rodziny szlacheckiej o korzeniach unickich. Był synem Jana i Anny z Pasławskich Teraszkiewiczów. Jego ojciec, żyjący w latach 1762 – 1828, był wieloletnim proboszczem parafii unickiej w Księżpolu. Sprawował również obowiązki dziekana szczebrzeskiego oraz posiadał tytuł kanonika gremialnego katedry chełmskiej. Przyszły biskup w 1801 roku rozpoczął naukę w szkole początkowej w Zamościu. Po jej ukończeniu wstąpił do gimnazjum w Zamościu. Po czterech latach z powodu „wypadków wojennych”, przeniósł się do Przemyśla, gdzie w 1811 roku ukończył szkołę średnią. Następnie rozpoczął studia z zakresu filozofii, teologii i prawa na Uniwersytecie Lwowskim, które zakończył 20 sierpnia 1817 roku z wynikiem celującym.
W 1819 roku Jan Teraszkiewicz przybył do Chełma i rozpoczął naukę w seminarium unickim. Równocześnie został zatrudniony (od 1 października tego roku) jako wykładowca biblistyki, teologii dogmatycznej i moralnej. Inspiratorem przybycia do Chełma miał być ówczesny biskup Ferdynand Dąbrowa-Ciechanowski. Według Juliana Bartoszewicza, autora biogramu Teraszkiewicza w Encyklopedii Samuela Orgelbranda (tom 25 z 1867 roku), biskupa ujęła jego skromność i ogłada, toteż zaczął zapraszać młodego profesora do swego pałacu na obiady i pogawędki. Po sześciu latach, protegowany biskupa zdecydował się ostatecznie na karierę duchowną i przyjął święcenia kapłańskie (24 lipca 1825 roku). Kilka miesięcy później został mianowany wicerektorem seminarium (7 grudnia 1825 roku), a w kolejnym roku kanonikiem honorowym kapituły chełmskiej. Jako wykładowca i rektor cieszył się sporym szacunkiem i popularnością. Według księdza Emila Bańkowskiego, autora wydanej w 1887 roku publikacji Ruś Chełmska od czasu rozbioru Polski, Teraszkiewicz był „Wysokiej nauki, okazałej, dystyngowanej i miłej powierzchowności; znalezienia się wykwintnie eleganckiego, które nabył w dawnych salonach lwowskich”.

Sympatię do wicerektora po biskupie Ciechanowskim odziedziczył kolejny zarządca diecezji, Filip Felicjan Szumborski, który został mianowany biskupem 10 grudnia 1828 roku i konsekrowany 16 maja 1830 roku. W tym samym roku Teraszkiewicz został kanonikiem katedralnym (z czasem jako kanonik teolog). Dwa lata później (28 sierpnia 1832 roku) objął funkcję rektora seminarium. Wkrótce został także sędzią surogatem konsystorza oraz prałatem kustoszem kapituły (w 1837 roku). W 1840 roku towarzyszył biskupowi (wraz z księdzem Pawłem Szymańskim) w podróży do Petersburga. Trwający blisko pół roku (od sierpnia 1840 do stycznia 1841 roku) pobyt w stolicy Rosji związany był z planami likwidacji Kościoła unickiego (od 1839 roku po włączeniu do Cerkwi prawosławnej unitów z terenów Rosji, biskupstwo chełmskie pozostało jedyną diecezją unicką na obszarach pod władzą cara). Ostatecznie mimo nacisków biskup Szumborski pozostał przy unii i uzyskał zgodę na powrót Chełma. Według Jana Lewandowskiego, autora pracy Na pograniczu. Polityka władz państwowych wobec unitów Podlasia i Chełmszczyzny 1772 – 1875 (wydanej w Lublinie w 1996 roku), władze rosyjskie mogły planować zastąpienie Szumborskiego Teraszkiewiczem, traktowanym jako osoba bardziej uległa. Natomiast według wspomnianego ks. Bańkowskiego, to właśnie Teraszkiewicz wyjednał zgodę na powrót biskupa do Chełma (głównie dzięki poparciu wielkiej księżnej Olgi, córki Mikołaja I). Rektor chełmskiego seminarium pozostał zresztą w Petersburgu do sierpnia 1841 roku i został nawet uhonorowany orderem św. Anny II klasy.
Być może konsekwencją petersburskiej podróży była nominacja Jana Teraszkiewicza na sufragana chełmskiego, która miała miejsce 15 września 1841 r. Po zatwierdzeniu kandydata prze Stolicę Apostolską, nowy biskup został konsekrowany 21 maja 1843 roku. Uroczystość miała miejsce w Chełmie i uczestniczyło w niej trzech hierarchów rzymskokatolickich: biskup kujawsko-kaliski Wincenty Tomaszewski, biskup sejneński Paweł Straszyński oraz biskup pomocniczy lubelski Mateusz Wojakowski. Akt konsekracji dokonał biskup Szumborski i była to ostatnia taka uroczystość w Chełmie.
Obejmując stanowisko sufragana Jan Teraszkiewicz pozostał rektorem seminarium. Mimo okoliczności, w jakich został powołany, traktował lojalnie biskupa Szumborskiego, który starał się w kolejnych latach zadowolić zarówno władze rosyjskie (wprowadzając zmiany w obrządku), jak również respektować oczekiwania papieża. Taka sytuacja trwała do jego śmierci 19 stycznia 1851 roku. Już tydzień później (27 stycznia) kapituła chełmska wybrała administratorem diecezji Jana Teraszkiewicza. Wybór został zatwierdzony przez Radę Administracyjną Królestwa Polskiego. Niestety starania w sprawie prekonizacji na stanowisko biskupa chełmskiego trafiły na opór, zarówno Rzymu, który uznał zarządcę diecezji za zbyt uległego Rosji, jako również Petersburga, który oczekiwał od niego większej ustępliwości. W takiej sytuacji nowy biskup pozostał jedynie administratorem diecezji, co znacznie ograniczało jego kompetencje. W ciągu swych dwunastoletnich rządów niewątpliwie starał się zachować odrębność Kościoła unickiego. Zajęta innymi sprawami Rosja (między innymi wojną krymską) tolerowała ten stan, chociaż nie rezygnowała ze swoich planów wobec unitów. W sumie bilans rządów biskupa właściwie był pozytywny, skoro diecezja chełmska nadal istniała. Biskupa docenił również papież, który 16 marca 1863 roku prekonizował go na biskupa ordynariusza. Równocześnie na stanowisko sufragana (z prawem następstwa) powołano księdza Jana Kalińskiego. Niestety decyzja zapadła już po śmierci Jana Teraszkiewicza, który zmarł w Chełmie 1 marca 1863 roku i został pochowany w chełmskiej katedrze (w niektórych publikacjach błędnie jako miejsce pochówku wymieniany jest Księżpol).

News will be here