Henryk Wiercieński – Chełmski słownik biograficzny (211)

Na początku XX wieku władze rosyjskie postanowiły zintensyfikowanie działania rusyfikacyjne na ziemi chełmskiej. W ramach tej polityki powstał, formułowany już po upadku powstania styczniowego, plan utworzenia guberni chełmskiej, obejmującej wschodnią część Królestwa Polskiego. Nowa jednostka administracyjna miała następnie zostać włączona bezpośrednio do Rosji. Plany tzw. wydzielenia Chełmszczyzny spotkały się z ostrą reakcję środowisk polskich. Jedną z czołowych postaci tych działań i zaangażowanych obrońców ziemi chełmskiej był Henryk Wiercieński, weteran powstania styczniowego, wybitny działacz społeczny oraz pisarz i publicysta.

 

Henryk Wojciech Jakub Wiercieński urodził się 15 lipca 1843 roku w Kłodnicy Górnej, leżącej nieopodal Bełżyc (obecnie gmina Borzechów w powiecie lubelskim). Pochodził z rodziny szlacheckiej herbu Ślepowron, wywodzącej się z Podlasia. Gniazdem rodowym Wiercieńskich była miejscowość Wiercień Duży nieopodal Siemiatycz. W drugiej połowie XVIII wieku rodzina zamieszkała w okolicach Lublina, posiadając między innymi Wierzchowiska, Czechów i Babin. Rodzicami Henryka byli Stanisław Wojciech Józef i Julia ze Strussów Wiercieńscy, którzy rok po urodzinach syna zamieszkali w zakupionym majątku w Niezabitowie, nieopodal Nałęczowa.

Pierwsze lata życia Henryk Wiercieński spędził w Niezabitowie. Następnie rozpoczął naukę w gimnazjum w Lublinie, które ukończył w 1860 roku. W tym samym roku wyjechał do Kijowa, gdzie podjął studia prawnicze na Uniwersytecie Kijowskim. W listopadzie 1862 roku przeniósł się do Warszawy, gdzie rozpoczął naukę w Szkole Głównej, na Wydziale Prawa i Administracji. Po wybuchu powstania styczniowego wraz z innymi studentami włączył się do działań zbrojnych. Służył pod dowództwem gen. Mariana Langiewicza i płk. Dionizego Czchowskiego. Uczestniczył w bitwach pod Wachąckiem, na Świętym Krzyżu i pod Staszowem. Niestety, w trakcie dramatycznego starcia pod Małogoszczą dostał się do niewoli rosyjskiej (dokładnie 26 lutego 1863 roku). Wyrokiem sądu wojennego został skazany na dożywotni pobyt na Syberii. Po rocznym pobycie w więzieniu (w Kielcach, Radomiu i Warszawie), został zesłany do Krasnojarska. Pracował między innymi jako mierniczy i dozorca płuczki w kopalni złota Grigorowa. Po pięcioletnim pobycie na Syberii, dzięki amnestii w 1869 roku mógł powrócić do kraju.

W 1873 roku Henryk Wiercieński wykupił wystawiony na licytację majątek w Niezabitowie, w którym gospodarował przez kolejne siedem lat. W 1880 roku sprzedał zadłużone gospodarstwo i wraz z żoną Feliksą z Braunów zamieszkał w Nałęczowie. Od 1882 roku pełnił funkcję sędziego (wcześniej ławnika) sądu gminnego w Rogowie z siedzibą w Polanówce (obecnie gmina Wilków). Równocześnie z pracą w sądzie (pełnił obowiązki sędziego do 1909 roku) zaangażował się w różnorodną działalność społeczną. Był między innymi członkiem Towarzystwa Przyjaciół Nałęczowa, Lubelskiego Towarzystwa Rolniczego, Nałęczowskiego Towarzystwa Rolniczego, Polskiej Macierzy Szkolnej i Towarzystwa Biblioteki Publicznej im. Hieronima Łopacińskiego. W 1906 roku został również członkiem korespondentem utworzonego w Warszawie Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, a następnie członkiem powołanego w 1908 roku (dokładnie 20 stycznia) Oddziału Lubelskiego PTK (w 1910 roku został także wybrany do składu Zarządzie Oddziału). W sumie należał do blisko czterdziestu organizacji.

Szerokie zainteresowania Henryka Wiercieńskiego, obejmujące między innymi historię, archeologię, etnografię i krajoznawstwo, pozwoliły mu także na rozpoczęcie w 1875 roku działalności pisarskiej. Publikując na łamach prasy warszawskiej i lubelskiej, ideowo związany był z rozwijającym się w tym czasie pozytywizmem. W swoich artykułach postulował upowszechnienie oświaty, rozwój przemysłu i podniesienie poziomu rolnictwa. Ważne miejsce w jego twórczości zajmowała problematyka historyczna. Zajmował się między innymi dziejami Nałęczowa, kolonizacją niemiecką na Lubelszczyźnie oraz historią powstania styczniowego. Obok licznych artykułów (napisał w sumie blisko dwa tysiące tekstów do siedemdziesięciu pism, takich jak: „Kurier Lubelski”, „Niwa”, „Gazeta Warszawska”, „Gazeta Lubelska”, „Tygodnik Ilustrowany”, „Kurier Warszawski”, „Ziemia Lubelska”) był również autorem publikacji książkowych. W 1901 roku przygotował pracę Opis statystyczny guberni lubelskiej, za którą otrzymał nagrodę Kasy Mianowskiego. Dosyć szczegółowa monografia) zawiera również sporo cennych informacji o ówczesnym Chełmie i powiecie chełmskim.
W 1908 roku Henryk Wiercieński zaangażował się we wspomnianą akcję obrony ziemi chełmskiej. Jego liczne artykuły w tej kwestii zostały opublikowane w książce W sprawie wydzielenia Chełmszczyzny, która ukazała się w 1910 roku w Warszawie. Ponadto za namową Jana Steckiego (z Łańcuchowa), działacza Ligi Narodowej i posła do Dumy Państwowej, rozpoczął gromadzenie danych o stosunkach narodowościowych na terenie Chełmszczyzny, z których korzystali posłowie Koła Polskiego. Zebrane informacje zostały również wykorzystane w artykule Ruś Chełmska i jej granice etnograficzne, który ukazał się w związanym z PTK czasopiśmie „Ziemia” (nr 28 z 15 lipca 1911 roku). Kolejną publikacją poświęconą kwestii chełmskiej opublikował w 1913 roku w Krakowie (pod tytułem: Jeszcze z powodu wydzielenia Chełmszczyzny).

Po wybuchu I wojny światowej Henryk Wiercieński zamieszkał w Lublinie (dokładnie w listopadzie 1915 roku) u syna Krystyna Henryka. Współpracował z Głównym Komitetem Ratunkowym, dla którego opracował dane o zniszczeniach w okresie okupacji austriackiej (informacje wykorzystywała delegacja polska na konferencji pokojowej). Do problematyki chełmskiej powrócił w 1918 roku, kiedy przygotował pracę Ziemia Chełmska i Podlasie, sprzeciwiając się włączeniu Chełmszczyzny do Ukrainy (w związku z decyzjami traktatu brzeskiego). Po odzyskaniu niepodległości działał (mimo utraty wzroku) w licznych organizacjach. Zmarł 16 października 1923 roku w Lublinie i został pochowany na cmentarzu przy ul. Lipowej w mogile powstańców styczniowych.

News will be here