25 marca Kościół obchodził uroczystość Zwiastowania Pańskiego. W Kościele prawosławnym jest to jedno z dwunastu najważniejszych świąt – Zwiastowanie Bogurodzicy zostało tam wprowadzone już w V w. W Kościele katolickim przyjęło się od panowania papieża św. Grzegorza na przełomie VI/VII w.
Dotyczy ono zdarzenia dokładnie opisanego w Ewangelii św. Łukasza (Łk, 1 26 – 31, 35, 38), kiedy to archanioł Gabriel zwiastował Pannie Maryi, że zstąpi na Nią Duch Święty i porodzi syna, którego nazwie imieniem Jezus, a będzie to Syn Boży. Od 25 marca do 25 grudnia – Bożego Narodzenia mija równo dziewięć miesięcy, tyle ile trwa ciąża.
Znaki w Nazarecie
W swoich początkach wydarzenie to miało wysoką rangę, gdyż było uważane za święto Pańskie. Akcentowano nie tylko moment zwiastowania, co wcielenie Chrystusa Pana, czyli pierwszy akt Jego przyjścia na ziemię i rozpoczęcie dzieła naszego zbawienia. Z czasem lud nadał mu charakter maryjny, pierwszą osobą czyniąc Maryję jako „Błogosławioną między niewiastami”, wybraną w planach Boga na Matkę Zbawiciela.
Już w IV w. w Nazarecie powstała bazylika Zwiastowania. Józef z Tyberiady – Żyd, który przeszedł na chrześcijaństwo, wybudował kościół w miejscu, gdzie według podania miał stać domek św. Rodziny. Budowla przetrwała do XI w., kiedy krzyżowcy zbudowali większą świątynię, która z kolei przetrwała aż do 1955 roku, kiedy to franciszkanie wystawili nowy, bardziej okazały kościół, który istnieje do dzisiaj W jego pobliżu znajduje się synagoga zbudowana na miejscu tej, w której Chrystus często przebywał i nauczał. W Nazarecie jest też studnia Maryi. Na tym miejscu stał kiedyś kościół poświęcony św. Gabrielowi, którego imię oznacza „Bóg jest moją siłą”
Błogosławionaś Ty…
Powszechnie, moment Zwiastowania upamiętniają dwie modlitwy: „Pozdrowienie Anielskie” i „Anioł Pański”. Pierwsza z nich składa się z pozdrowienia archanioła, z radosnego okrzyku św. Elżbiety i z modlitwy Kościoła. Na słowach pozdrowienia Gabriela „łaski pełna” – Kościół oparł wiarę w Niepokalane Poczęcie Maryi. Słowa św. Elżbiety „Błogosławionaś Ty między niewiastami i błogosławiony owoc żywota Twojego” zawierają część pozdrowienia anioła „Błogosławionaś między niewiastami”.
Do XVI w. odmawiano tylko słowa anioła i św. Elżbiety. Papież św. Pius V oficjalnie wprowadził resztę słów, które są odmawiane do dnia dzisiejszego, a przez wieki odmawiały ją miliony wiernych i święci. Do rozpowszechnienia „Pozdrowienia Anielskiego” przyczyniło się „Nabożeństwo do trzech Zdrowaś”. Propagowało je wielu świętych, jak np. w XVIII w. św. Leonard z Porto Maurizio i św. Alfons Liguori, a w XIX w, Jan Bosko.
Jedni rozpowszechniali to nabożeństwo dla uproszenia sobie trzech cnót: wiary, nadziei i miłości; inni dla zachowania potrójnej czystości: niewinności, czystości i celibatu; jeszcze inni dla uproszenia sobie łaski dobrej śmierci i zbawienia duszy. W XII w. „Pozdrowienie Anielskie” zostało wprowadzone do liturgii w formie antyfony do mszy św. w IV Niedzielę Adwentu.
Najbardziej jednak do rozpowszechnienia modlitwy „Zdrowaś Maryjo” przyczyniła się praktyka odmawiania różańca świętego.
Anioł Pański
Historia drugiej modlitwy związanej ze Zwiastowaniem sięga wieków średnich, kiedy to biciem dzwonów wyznaczano trzy pory dnia: ranek, południe i wieczór. Z powodu braku zegarów był to zwyczaj bardzo praktyczny. „Anioł Pański” odmawiany w południe przypomina scenę Zwiastowania i to, co się w niej dokonało. Mimo upływu wieków ta prosta modlitwa zaczerpnięta z Pisma Świętego zachowała do tej pory swoją siłę, radość i blask. Codziennie o 12– tej odmawia ją papież, często spotykając się przy tej okazji z wiernymi gromadzącymi się na placu św. Piotra, którym po modlitwie udziela błogosławieństwa.
Scena Zwiastowania, to jeden z ulubionych tematów malarstwa religijnego. Najdawniejsze zachowane przedstawienie sceny Zwiastowania Maryi pochodzi z II w. i zachowało się w katakumbach św. Pryscylli. Maryja siedzi na krześle, przed Nią stoi anioł w postaci młodzieńca, w tunice i paliuszu, bez skrzydeł, gestem ręki wyraża rozmowę. Podobne malowidło znajduje się w katakumbach św. Piotra i Marcelina. Od IV w. Gabriel malowany jest ze skrzydłami. Ma on zwykle w ręce laskę podróżną lub lilię, symbol czystości. Często nad Maryją unosi się Duch Święty w postaci gołębicy, a Matka Boża trzyma w dłoni gałązkę oliwną.
W tradycji ludowej wierzono, że od święta Zwiastowania za sprawą Maryi, ziemia otwiera się na przyjęcie ziarna, a także, że Matka Boża, której anioł zwiastował macierzyństwo, ogrzewa ziemię i dzięki temu topnieją lody, ziemia pokrywa się zielenią i kwiatami, Z radością wypatrywano pierwszych bocianów na niebie, bo jeśli nie przyleciały na św. Józefa – 19 marca, to na pewno: „Na zwiastowanie, bocian na gnieździe stanie”. Bociany uchodziły za symbole szczęścia, dostatku i powodzenia, dlatego gospodarze naprawiali stare gniazda bocianie.
Na przylot tych ptaków pieczono też z ciasta tzw. „pieczone łapki” i wkładano do gniazd. Niektórzy wciągali na dachy stare drewniane koła, które miały zachęcać te ptaki do budowania gniazd. Zgodnie z innym przysłowiem: „Na Maryi Zwiastowanie, jaskółka ze snu powstanie” wierzono, że obecność jaskółczych gniazd w zagrodzie wróży pomyślność, dlatego tradycja ludowa zakazywała ich niszczenia. Tego dnia obserwowano też pogodę, gdyż: „Jakie Zwiastowanie, takie Zmartwychwstanie”. A gdy zdarzyła się burza, zapowiadał się urodzajny rok.
Elżbieta Kasprzycka
