(18 października) W Adampolu i Wyrykach zorganizowano wyjątkowe w historii gminy Wyryki uroczystości. Najpierw odsłonięto pomnik, zaś chwilę później nadano Szkole Podstawowej w Wyrykach zaszczytne imię Armii Krajowej. Przybyli tłumnie parlamentarzyści, samorządowcy, służby, tylko mieszkańców było jakby mniej.
W Adampolu odsłonięto pomnik ofiar niemieckich zbrodni wojennych. Oddano w ten sposób cześć żołnierzom Armii Krajowej poległym w bitwie pod Wyrykami, stoczonej z Niemcami 8 maja 1944 roku, oraz setkom polskich Żydów, więźniom obozu pracy w Adampolu zamordowanym przez Niemców podczas funkcjonowania obozu w latach 1941-1943
W Szkole Podstawowej w Wyrykach, której nadano imię Armii Krajowej oraz sztandar, odsłonięta została tablica pamiątkowa w hołdzie żołnierzom III Batalionu 7. Pułku Piechoty Legionów Armii Krajowej (Obwodu AK Włodawa) oraz mural dedykowany kadrze dowódczej i żołnierzom III Batalionu.
Uroczystości odbyły się w asyście wojskowej 19. Chełmskiego Batalionu Zmechanizowanego z udziałem orkiestry Garnizonu Warszawa, pocztów sztandarowych, przy udziale licznie zgromadzonych przedstawicieli władz państwowych i samorządowych, duchowieństwa rzymskokatolickiego, prawosławnego i żydowskiego, służb mundurowych, szkół i placówek oświatowych oraz uczniów i nauczycieli, instytucji, stowarzyszeń i innych organizacji, a także rodzin ofiar niemieckich zbrodni wojennych oraz mieszkańców gminy Wyryki.
Odsłonięcie pomników w Adampolu rozpoczęło się koncelebrowaną mszą polową w obrządku rzymskokatolickim, której przewodniczył kapelan 19. Chełmskiego Batalionu Zmechanizowanego. Homilię, nawiązując do tragicznych wydarzeń II wojny światowej, z apelem pamięci o ofiarach i wyciąganie wniosków z historii wygłosił ks. proboszcz Parafii pw. NSJ we Włodawie Dariusz Parafiniuk.
Po mszy św. głos zabrał wójt gminy Wyryki Mirosław Torbicz, który przedstawił kontekst uroczystości, informując o jej celu i miejscach, w których będzie się odbywała. – Sztuka kompromisu i współpracy, determinacji w osiągnięciu celu, jakim było i jest godne upamiętnienie żołnierzy Armii Krajowej poległych w bitwie pod Wyrykami oraz polskich Żydów, którzy zginęli w obozie pracy w Adampolu doprowadziły nas wszystkich dziś w to miejsce – mówił.
Dyrektor SP im. AK w Wyrykach Marzena Trociuk, po oficjalnym powitaniu gości, przedstawiła historyczny rys upamiętnienia w Adampolu: od skromnego głazu z napisem „Miejsce zbrodni hitlerowskich 1939-1944”, przez ustawienie krzyża z tablicą upamiętniającą żołnierzy AK poległych w bitwie pod Wyrykami, które obecnie znajdują się za wybudowanymi w 2020 roku monumentami. Nowe upamiętnienie zostało zbudowane dzięki zaangażowaniu Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej Koło we Włodawie, ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego i Wojewody Lubelskiego. Inwestorem, we współpracy z ŚZŻAK i Komisją Rabiniczną do spraw Cmentarzy w Warszawie została Gmina Wyryki, która zrealizowała projekt artysty rzeźbiarza Witolda Marcewicza. – Koniec wieńczy dzieło – pomniki wzniesione w miejscu pamięci narodowej to efekt wieloletnich starań, na chwałę poległym bohaterom, ich rodzinom i społeczeństwu ku pamięci – mówiła dyrektor.
– Pomnik w kształcie krzyża z inskrypcją jest poświęcony ofiarom poległym 8 maja 1944 r. pod Wyrykami podczas bitwy stoczonej z Niemcami – mówił w swoim wystąpieniu Piotr Kazanecki. – Nawiązując do wydarzeń II wojny światowej, odniósł się do miejsca upamiętnienia, w którym spoczywają prochy żołnierzy Armii Krajowej z 7. Pułku Piechoty Legionów Inspektoratu Chełm Obwód Włodawa. Wspomniał, że po bitwie, w której zginęło dziewięciu żołnierzy AK, Niemcy nie wydali ciał rodzinom, ale przewieźli je do Adampola, w którym już istniały prowizoryczne krematoria, po czym oblali je benzyną i podpalili.
Naczelny rabin Polski Michael Schudrich odniósł się w swoim wystąpieniu do historii, w tym do tragicznych wydarzeń z okresu II wojny światowej w Adampolu, w którym istniał obóz pracy dla ludności żydowskiej. Ofiary obozu początkowo były zakopywane, głównie w miejscu śmierci, jednakże wobec zbliżającego się frontu wschodniego Niemcy zdecydowali się zatrzeć ślady zbrodni, ekshumując ciała i paląc je w prymitywnych krematoriach, także w miejscu, w którym znajduje się pomnik. Nawiązał także do czasów współczesnych, przestrzegając przed różnymi formami wykluczenia „innych”, gdyż zawsze prowadzi to do zła.
Następnie został odczytany przez Wiesławę Bylinę ze SP im. AK w Wyrykach akt erekcyjny pomników, który następnie został uroczyście podpisany i wmurowany w cokół monumentu.
Uroczystego odsłonięcia pomników dokonali: prezes Zarządu Koła we Włodawie ŚZŻAK kpt. Edmund Brożek oraz naczelny rabin Polski M. Schudrich, po czym nastąpiło poświęcenie pomnika żołnierzy AK. Przy pomniku ofiar obozu pracy w Adampolu rabin Schudrich odmówił modlitwę za zmarłych – kadisz, zaś członkowie Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Warszawie odczytali znane nazwiska ofiar obozu.
Następnie odczytano apel pamięci, po którym nastąpiła salwa honorowa.
Licznie zgromadzone delegacje złożyły przed pomnikami kwiaty, zapalono znicze, zaś żydowskie ofiary zostały upamiętnione symbolicznymi kamieniami, po czym część uroczystości zaplanowana w Adampolu dobiegła końca. Druga część wydarzeń zaplanowanych na ten dzień odbyła się przed Szkołą Podstawową w Wyrykach.
Po rozpoczęciu przez Jarosława Pogonowskiego części uroczystości zaplanowanej w Wyrykach, głos zabrała dyrektor szkoły M. Trociuk, która krótko nakreśliła przyczyny wyboru nietypowej daty. Planowana pierwotnie na 8 maja uroczystość odbywa się, ze względu na obostrzenia związane z COVID-19, 18 października – w 85. rocznicę utworzenia szkoły w Wyrykach. Następnie przedstawiła krótko historię budynku szkoły, od jej początków w latach 30. XX wieku, przez trudne wydarzenia II wojny światowej, w czasie której znajdował się w niej posterunek ukraińskiej policji, po czasy współczesne.
Następnie list Ministra Obrony Narodowej Mariusza Błaszczaka związany z wykonanym na ścianie frontowej budynku szkoły muralem poświęconym kadrze dowódczej i żołnierzom III Batalionu 7. Pułku Piechoty Armii Krajowej (Obwód AK Włodawa) odczytał dowódca 19. ChBZ ppłk Jacek Chmielewski.
Po odczytaniu przez Przewodniczącego Rady Gminy Wyryki Piotra Horszczaruka aktu nadania SP w Wyrykach imienia AK głos zabrał kpt. Edmund Brożek, przedstawiciel fundatora sztandaru szkoły – ŚZŻAK Koło we Włodawie, przekazując szkole akt fundacyjny sztandaru.
Następnie osoby, które najbardziej przyczyniły się do doprowadzenia do nadania szkole imienia i sztandaru dokonały uroczystego wbicia gwoździ pamiątkowych w drzewce sztandaru i wpisu do księgi pamiątkowej.
Sztandar został poświęcony przez proboszcza Parafii Rzymskokatolickiej pw. św. Mikołaja w Lubieniu ks. Adama Haraszczuka, po czym przewodniczący Komisji Oświaty, Kultury i Spraw Socjalnych RG Wyryki Marek Niedzielak odczytał uchwałę nadającą szkole sztandar. Fundator przekazał sztandar dyrektor szkoły, która następnie wręczyła go uroczyście pocztowi sztandarowemu szkoły. W czasie prezentacji zgromadzonym opis symboliki sztandaru przedstawił wójt gminy Wyryki Mirosław Torbicz. Po przekazaniu symbolu szkoły jej społeczności nastąpiło ślubowanie i odśpiewanie hymnu szkoły.
Kolejnym ważnym elementem uroczystości było odsłonięcie znajdującej się na frontowej ścianie szkoły tablicy pamiątkowej poświęconej żołnierzom III Batalionu 7. Pułku Piechoty Legionów Obwodu AK Włodawa, jej poświęcenie i złożenie kwiatów. (-)
