Sybiracy, ich przyjaciele oraz mieszkańcy Lublina upamiętnili naszych rodaków z dawnych Kresów II Rzeczypospolitej, wywiezionych w głąb Związku Radzieckiego podczas pierwszej deportacji 10 lutego 1940 r.
Wiedza o tych wydarzeniach, latami przemilczana, coraz bardziej przebija się do świadomości współczesnych Polaków. To zasługa działań środowiska Sybiraków oraz wspierających ich instytucji.
Ich przedstawiciele gromadzili się w trakcie kolejnych dni obchodów, którym przyświecało hasło „Przeszliśmy niepokonani”, będące cytatem z „Hymnu Sybiraków”. Trzydniowe uroczystości rozpoczęły się 9 lutego 2020 r., w niedzielę uroczystą mszą św. z ceremoniałem wojskowym, z udziałem wojskowej orkiestry – w kościele pobrygidkowskim. Wypełnili go Sybiracy z rodzinami, przedstawiciele władz i formacji mundurowych, poczty sztandarowe lubelskich szkół oraz organizacji, w tym kombatanckich, jak również pamiętający o rocznicy lublinianie. Liturgii przewodniczył praz homilię wygłosił rektor kościoła, ks. kan. Dariusz Bondyra, który nawiązał w niej do czytania z Ewangelii o soli ziemi – byli nią zesłani z Kresów, którzy na Sybirze „zachowali swoje światło”.
Po mszy zgromadzeni przeszli pod pomnik Matki Sybiraczki. Przed pomnikiem odśpiewano hymn państwowy i wysłuchano wystąpień przedstawicieli władz województwa, powiatu i miasta. Wojewoda lubelski Lech Sprawka, podsumowując kwestię uhonorowania Kresowiaków i zadośćuczynienia ich cierpieniom, wspomniał o ciągnących się latami sprawach dotyczących tzw. mienia zabużańskiego. Zadeklarował, że zrobi wszystko, aby odpowiednie służby w Lubelskim Urzędzie Wojewódzkim jak najszybciej procedowały dotyczące go wnioski.
Polski nie ma i nie będzie…
Najbardziej przejmujące było wystąpienie urodzonego na zesłaniu Janusza Pawłowskiego, prezesa lubelskiego oddziału Związku Sybiraków. Przypomniał, kim były ofiary pierwszej wojennej deportacji: oprócz całych rodzin, poczynając od niemowląt, na starcach kończąc, często były to żony i dzieci polskich oficerów, wziętych do sowieckiej niewoli. Wielu zesłańców nie przeżyło transportu w nieogrzewanych bydlęcych wagonach z otwartymi okienkami. Mówca opisał warunki życia na zsyłce. Jedynym pewnym posiłkiem w ciągu dnia było 500 g gliniastego chleba dla osoby dorosłej i 300 g dla dziecka pod warunkiem, że śnieg nie zawiał drogi – wtedy pozostawał tylko wrzątek. Na zsyłce zesłańcy słyszeli, że Polski nie ma i nie będzie. Kpiono z nich, starano się wyrugować wiarę w Boga. Wracali z Sybiru od wiosny 1946 r., ale nie do siebie, tylko na ziemie zachodnie. Nie było to miłe, patrzeć na niemieckie matki z dziećmi, które pakowały swoje tobołki. – My przebaczyliśmy, ale pamiętać chcemy, bo naród, który nie zna swojej historii, skazany jest na zagładę – stwierdził prezes Pawłowski. O pomoc w kontynuowania dzieła pamięci poprosił obecną na uroczystości młodzież.
Następnie zgromadzeni wysłuchali „Hymnu Sybiraków”. Potem odbył się apel poległych, po którym oddano salwę honorową. Uroczystość zakończyło złożenie wieńców.
Uroczystości w XXVII LO
10 lutego druga część uroczystości odbyła się w siedzibie XXVII LO im. Zesłańców Sybiru. Zgromadziła ona, oprócz Sybiraków, także szerokie grono przyjaciół szkoły – przedstawicieli władz oświatowych, samorządu miasta, województwa oraz dzielnicy, służb mundurowych, radnych miejskich, organizacji kresowych, kombatanckich, dyrektorów i nauczycieli z zaprzyjaźnionych szkół oraz uczniów, którzy brali udział w IV Międzyszkolnym Konkursie „Co nam przekazują Zesłańcy Sybiru”, wraz z opiekunami. Gości powitała dyrektor placówki – Urszula Łapińska-Łubniewska.
Najpierw nastąpiło otwarcie stałej wystawy „A myśmy szli i szli – niepokonani”, przygotowanej przez Oddziałowe Biuro Edukacji Narodowej IPN w Lublinie pod kierunkiem jego naczelnik Magdaleny Śladeckiej. Dokonali tego: prezes lubelskiego oddziału Związku Sybiraków Janusz Pawłowski oraz rzecznik Związku Sybiraków Krystyna Świrniak-Mateuszuk oraz – ze strony IPN – dyrektor lubelskiego oddziału Marcin Krzysztofik oraz Magdalena Śladecka. Składa się na nią szereg plansz, na których przedstawiono dzieje zsyłek i sylwetki słynnych zesłańców, którzy często byli wybitnymi badaczami Syberii lub wnieśli wkład w jej ucywilizowanie. Do jej stworzenia posłużyły materiały źródłowe i ikonograficzne zebrane przez społeczność szkoły.
Po powitaniu przez dyrektor XXVII LO zgromadzeni powstaniem z miejsc uhonorowali obecną na uroczystości nestorkę lubelskich Sybiraków – panią Wandę Gdulę-Krzyśków. Następnie odbyła się część artystyczna w wykonaniu uzdolnionych artystycznie uczniów placówki. Przygotowali oni program, na który złożyły się wiersze i piosenki. Zgromadzeni wysłuchali też wykładu prof. dr. hab. Eugeniusza Niebelskiego – kierownika Katedry Historii XIX wieku Instytutu Historii KUL, który przypomniał nie tak odległe czasy, kiedy mówiono, że patriotyczne wychowanie jest nam niepotrzebne, tymczasem jest zupełnie inaczej.
Następnie przedstawił historię zsyłek na Syberię na przykładzie rodziny Migurskich. Pierwsi jej przedstawiciele zostali zesłani po powstaniu listopadowym, kolejni – po styczniowym. Podczas II wojny jeden Migurski był żołnierzem gen. Maczka w Polskich Siłach Zbrojnych, zaś Jadwiga Migurska wróciła do Polski jako żołnierz Ludowego Wojska Polskiego. Prelegent wystosował do młodzieży apel: „Próbujcie uczyć się indywidualnych historii ludzi. Nic tak nie przemawia, jak historie indywidualnych ludzi”.
Wyniki konkursu
Następnie członkowie jury ogłosili nazwiska laureatów w kategoriach plastycznej, literackiej i multimedialnej. W kategorii plastycznej wśród uczniów szkół podstawowych I miejsce zajęła Magdalena Kapalska z SP nr 46 w Lublinie, opiekun Dariusz Rał; II – Izabela Gawdzik z SP nr 44 w Lublinie, opiekun Wojciech Tesarczyk; III – Joanna Szlachetka z SP nr 46 w Lublinie, opiekun Dariusz Rał. Jego kolejny uczeń – Gabriel Kolbus, otrzymał wyróżnienie. W tej samej kategorii wśród uczniów szkół ponadpodstawowych najlepsza okazała się praca Angeliki Sagan z Bursy Szkolnej nr 2 – opiekun Anna Misiarz-Stylińska. Miejsca II i III przyznano kolejno dwóm uczennicom z ZS nr 1 w Lublinie – Julii Pikul i Martynie Grzywacz – opiekun Zofia Kukiełka. Wyróżniono dwoje uczniów XXVII LO w Lublinie: Kacpra Dziadko – opiekun Izabela Łukasik oraz Katarzynę Kołodziejczyk – opiekun Marzena Dudek.
W kategorii multimedialnej wśród prac zgłoszonych przez uczniów szkół podstawowych najlepsza okazała się przygotowana przez Anetę Pastwę z SP nr 2 w Opolu Lubelskim, opiekun: Agata Wesołowska-Błażejczyk. II miejscem nagrodzono Krzysztofa Przystępę z SP nr 14, opiekun: W. Tesarczyk. III przyznano Janowi Kudelskiemu z SP nr 22 w Lublinie, opiekun: Grzegorz Pusztuk. Wyróżnienia wręczono Aleksandrze Sądej z SP nr 46 w Lublinie, opiekun D. Rał oraz dwójce uczennic z SP nr 19 w Lublinie: Alicji Mrozik i Barbarze Rybaczek, opiekun Ewa Grodecka.
Wśród uczniów szkół ponadpodstawowych najlepszą pracę multimedialną przygotowała Amelia Halota z XXVII LO w Lublinie, opiekun Urszula Łapińska-Łubniewska. II miejsce zajęła jej koleżanka ze szkoły Wiktoria Szyszka – opiekun M. Dudek. III przyznano Agacie Tabaczewskiej z ZS nr w Lublinie, opiekun Z. Kukiełka.
W kategorii literackiej wśród uczniów szkół podstawowych I miejscem nagrodzono Aleksandrę Amilkiewicz z SP nr 43 w Lublinie, opiekun Beata Kołodziej. II przyznano Mai Podniesińskiej z SP nr 38 w Lublinie, opiekun Renata Seroka. III zajęła Marta Hałabis z SP nr 1 w Lublinie, opiekun Iwona Pańpuch. Wyróżnienie uzyskała kolejna uczennica z SP nr 2 w Opolu Lubelskim Julia Bardzel – opiekun A. Wesołowska-Błażejczyk.
W kategorii literackiej w gronie uczniów szkół ponadpodstawowych triumfowała Agnieszka Zydorczyk z XXVII LO w Lublinie, opiekun Małgorzata Gąszczyk. II miejsce przyznano Kamili Winiarczyk z Bursy Szkolnej nr 2, opiekun Renata Bielecka. III zajęła Angelikę Wieczorek z XXVII LO w Lublinie, opiekum M. Gąszczyk. Jury wyróżniło pracę Karoliny Wójcik z IV LO w Lublinie, opiekun Anna Walaszek oraz Mateusza Słabka z XXVII LO w Lublinie, opiekun Joanna Łoś.
Fundatorami nagród byli: Związek Sybiraków, Urząd Marszałkowski, IPN, Fundacja Niepodległości oraz Stowarzyszenie „Środowisko Borowiczan Sybiraków”, zrzeszające byłych żołnierzy Polskiego Państwa Podziemnego, wywiezionych do łagrów NKWD w rejonie Borowicz. Szczególny zachwyt Sybiraków wzbudziły wiersze – jak stwierdził prezes Janusz Pawłowski: „To, co szkoła robi dla upamiętnienia, to przerasta nasze oczekiwania”. W podzięce Sybiracy przekazali na ręce dyrektor XXVII LO poświęconą im monografię. W odpowiedzi usłyszeli z jej ust słowa podziękowanie za ich wielkie wsparcie okazywane szkole. Prezes Pawłowski wręczył również dyrektorowi Krzysztofikowi – z podziękowaniem za niezwykle owocną wieloletnią współpracę – pamiątkowy medal wybity z okazji 90-lecia powstania Związku Sybiraków. Uroczystość zakończyło wspólne zdjęcie uczestników wydarzenia.
Spotkanie w IPN
Trzeciego dnia obchodów – 11 lutego, uczestnicy spotkali się w siedzibie lubelskiego oddziału IPN, na które przybyli także Sybiracy z Chełma, Puław i Krasnegostawu. Po powitaniu gości zgromadzeni wysłuchali „Hymnu Sybiraków” w wykonaniu chóru XXVII LO im. Zesłańców Sybiru. Potem Renata Bielecka – dyrektor Bursy Szkolnej nr 2, podsumowała program edukacyjno-patriotyczny „80-lecie wywózek na Syberię”. Działania trwały w latach 2018–2019 oraz 2019–2010. W ich trakcie uczestnicy poznawali losy rodzin i osób oraz nagrywali rozmowy z lubelskimi Sybirakami. Na podstawie gromadzonego materiału przygotowano scenariusze lekcji, do udziału w których zgłosili się uczniowie szkół podstawowych i średnich, burs oraz internatów, a nawet grupa 6-latków z Przedszkola nr 34 – łącznie 1945 uczestników z 20 placówek. W trakcie zajęć dzieci i młodzież pisali listy do Sybiraków.
Kolejnym punktem programu była część artystyczna, przygotowana przez uczniów XXVII LO im. Zesłańców Sybiru, Bursy Szkolnej nr 2 oraz Szkoły Podstawowej nr 51 im. Jana Pawła II. W jej trakcie młodzi i mali uczestnicy projektu odczytywali też przesłania jego uczestników kierowane do Sybiraków, a na zakończenie obdarzyli ich czerwonymi różami. Wręczyli im również księgę, na którą złożyły się karty z kierowanymi pod ich adresem słowami młodych uczestników zajęć poświęconych ich losom.
Swoimi odczuciami na temat uroczystości i historii Sybiraków podzieliła się dyrektor XXVII LO Urszula Łapińska-Łubniewska. Następnie Krystyna Świrniak-Mateuszuk przypomniała losy trzech zesłanych nauczycielek, w tym swojej mamy, która, będąc na zesłaniu – jak głosił wyrok – „zagrażała ustrojowi sowieckiemu”. Została za to zesłana do kopalń Karagandy, pozostawiając dwójkę swoich dzieci. Po 8 latach łagru schorowana powróciła do Polski. Jej dzieci szczęśliwie razem z innymi polskimi zesłańcami powróciły do ojczyzny. Najbardziej tragiczny los spotkał Edmundę Załuską, która organizowała obchody 11 listopada, nabożeństwa majowe i czerwcowe, uczyła dzieci. Nie mając siły iść, podczas przemarszu kolumny zesłańców została porzucona w stepie na pewną śmierć – konwojenci nie pozwolili jej udzielić pomocy.
Następnie głos zabrał Dariusz Śladecki, prezes Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” Oddział w Lublinie. Przedstawił historię trwale rozłączonej przez zsyłkę rodziny Wrońskich oraz zaprezentował kolejny komiks przygotowany w ramach działań Stowarzyszenia, noszący tytuł „Zesłańcy Sybiru. Nigdy nie zapomnieliśmy, kim jesteśmy”. Jedną z jego bohaterek jest lubelska Sybiraczka Krystyna Świrniak-Mateuszuk. Autorami rysunków są uczniowie z XXVII LO oraz zaprzyjaźnionej z nim Społecznej Szkoły Harcerskiej im. Romualda Traugutta w Brześciu.
Obecny na sali zastępca dyrektora Narodowego Banku Polskiego Oddział w Lublinie, Tomasz Czekoński zaprezentował kolekcjonerskie monety z motywami historyczno-patriotycznymi.
Uroczystość zakończył występ Norberta „Smoły” Smolińskiego, który zaprezentował nowy program pt. „Jest taki kraj daleki” z repertuarem poświęconym Sybirakom. Towarzyszyły mu młode talenty z XXVII LO: Weronika Grudzińska, Elżbieta Moryc i Konrad Piotrowicz, wyłonione podczas wcześniejszych przesłuchań.
Joanna Dudziak
